Nội ngồi trong nhà, trên chiếc phản gỗ, ngoáy trầu và đưa ánh mắt màu nắng nhìn ra ngoài qua song sắt cửa sổ, lặng nhìn cây xoài.
Cây xoài chứng kiến biết bao thăng trầm và cả những lặng lẽ, ủ dột trong tâm hồn nội. Ngày nội còn trẻ, nội lấy ông và gia đình chuyển về đây. Ngót nghét mà đã gần năm mươi năm trôi qua, tóc nội giờ trắng xóa, cây xoài cũng không còn trẻ nữa, cũng còm ròm bên trong thân nó.
Bà kể lại ngày đó, ông nội đã gieo hai hạt xoài xuống đất, ông cũng chẳng hy vọng một ngày nào đó nó sẽ vươn mầm trổ mả, đầy sức sống vì mảnh đất khô cằn này không thể nào nuôi sống được những mầm xanh. Ấy vậy mà lạ! Những tín hiệu của sự sống mơn mởn đã bắt đầu từ dưới lòng đất tự lúc nào. Và đến bây giờ, cây xoài ngày nào chỉ là hạt giống nhỏ bằng bàn tay nay sừng sững, hiên ngang che nắng gió và đương đầu với bao giông bão của cả một thế hệ ngần ấy con người sinh ra và mất đi.
Nội vẫn ngồi đó trên chiếc phản gỗ, miệng nhai trầu, thở một tiếng rõ dài. Bà đưa bàn tay lem màu đỏ của trầu lên đôi mắt dụi một hồi. Ngoài song cửa sổ, tiếng lá xoài khô, rơi xuống đất giòn tan. Đôi khi vô tình chỉ một cơn gió khẽ thoáng qua, lá xoài bay rợp rồi tụ lại với nhau. Dưới ánh nắng như thiêu đốt của mùa hạ, chúng như ngún cháy mà chẳng cần mồi lửa nhóm lên. Nội đảo mắt nhìn xuống ống ngoáy rồi lại nhìn ra cây xoài, nhìn tán lá, nhìn hoa xoài, thân xoài,… cứ thế, mắt nội đượm bao kỉ niệm của những ngày xưa cũ.
Ngày xưa ấy, lũ trẻ chúng tôi còn là những đứa con nít choai choai độ lên chín, lên mười. Cứ trưa đến, mặc cho bà ra sức í ới gọi về nhà ngủ trưa, chúng tôi cứ thế mải mê chơi. Dưới tán cây xoài, bông xoài kết chùm thật đẹp, một màu xanh non hơi ngà ngà màu trắng của sữa thật thanh khiết. Hoa xoài rơi, cái kiểu rơi nhỏ giọt thi thoảng đụng đầu tôi rồi rớt xuống đất, có khi kẹt lại trong kẽ chân.
Điều mà lũ trẻ con lo sợ nhất ở cây xoài không phải vì tán lá không đủ rộng để che nắng buổi trưa. Hay đang chơi đùa thì vô tình một trái xoài lìa cành, héo nắng rụng xuống ngay đầu mà nó là sợ lũ sâu róm trên cây. Lũ sâu lông lá đen xì xì, bò đo gang làm chúng tôi rợn cả da gà. Mỗi lần đến mùa xoài đơm hoa kết quả là mẹ tôi phải diệt không biết bao nhiêu là con, diệt đến nỗi rợn tóc gáy vì chúng quá nhiều.
Mùa sâu róm đi qua cũng là ngày mà xoài bắt đầu cho quả, cây xoài như “còng” thân vì quả rất sai. Đến độ ngay cả những cành thấp nhất, lúc xoài chưa kết quả đã gần sà sát xuống mặt đất nay không cần leo lên tít trên cây mà với tay chưa quá một gang là có thể chạm tới thứ quả ấy rồi! Xoài nhiều đến mức, bác tôi, ba mẹ tôi và cả chị em họ trong gia đình tôi quần tụ lại để hái xoài. Những quả xoài chín vàng, mọng nước, da căng bóng trông mới hấp hẫn, mê li làm sao! Trong khi chúng tôi say sưa hái quả, nội ngồi trong lan can nhìn ra, bà cười. Vẻ cười mãn nguyện xen lẫn niềm vui thú tuổi già. Nếu cây xoài mà là một vật có tri giác, chắc bà sẽ đến gần ôm lấy nó, cảm ơn rối rít không thôi rồi. Dù vậy, giữa nó với bà cũng có một thứ gì đó rất gắn bó, thâm tình.
Trước kia, cây xoài có đôi có cặp to ngang ngửa nhau. Một cây đối diện với gian nhà trên và một cây đối diện với gian nhà dưới của nội. Nhưng, cơn bão năm 2009 đi qua, cây xoài đối diện với gian nhà dưới bật gốc, đổ ngã. Thế là chỉ còn duy nhất một cây, mà cây xoài ấy giờ cũng chẳng thèm trĩu quả nữa. Chắc có lẽ vì nó buồn, một phần vì không còn ai hứng thú với việc hái xoài vào buổi trưa hè khi chúng tôi dần lớn và rồi lãng quên nó trong vô thức. Nó vẫn ra hoa, hoa xoài vẫn vậy, vẫn vẫy gọi chúng tôi núp dưới tán lá của nó để vui đùa, để tíu tít cười giỡn. Nhưng nó lay lắt cành trong tuyệt vọng, nó đứng đó trong lặng yên từ năm này sang năm khác, từ cái ngày chúng tôi lớn lên. Một cơn gió nhẹ lướt qua, hoa xoài rơi xuống, cũng điệu nhỏ giọt như ngày ấy…
Bà ngồi trong nhà nhìn ra, mọi thứ yên ắng hơn, gió phảng phất trên mái tóc bà, miệng bà vẫn nhai trầu nhưng mắt không nhìn cây xoài nữa, bà trải rộng ra nhìn về đám đất phía sau cây xoài, một vẻ lả đừ, nhăn nhúm… Bà tôi!
