Tập quán xã hội và tín ngưỡng Lễ Nhảy lửa của người Pà Thẻn, xã Hồng Quang, huyện Lâm Bình, tỉnh Tuyên Quang vừa được ghi danh vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Người Pà Thẻn tập trung cư trú ở thôn Thượng Minh, xã Hồng Quang, huyện Lâm Bình và xã Linh Phú, huyện Chiêm Hóa, (Tuyên Quang), chỉ khoảng 700 nhân khẩu. Nghi thức nhảy lửa chính là truyền thống của bà con Pà Thẻn nhằm xua đi nỗi sợ hãi. Nhảy lửa kết hợp với các bài cúng, bài chú còn mang ý nghĩa cầu xin sức mạnh từ thần linh.
Lễ hội nhảy lửa của người Pà Thẻn huyện Lâm Bình, tỉnh Tuyên Quang khá giản dị về các khâu chuẩn bị, lễ vật nhưng lại đầy ý nghĩa tâm linh và tạo ra màn trình diễn nghệ thuật đậm đà bản sắc.
Để chuẩn bị cho đêm nhảy lửa vào tầm tháng 10 âm lịch hằng năm, người ta gánh củi về bãi đất trống. Những gánh củi được nhóm lửa sẽ trở thành đạo cụ chính trong nghi lễ.
 |
Lễ nhảy lửa của người Pà Thẻn thực sự là ngày hội, sinh hoạt văn hóa cố kết cộng đồng. Ảnh: Tuyenquang.gov.vn |
Thầy cúng được chọn là người thực hành các bài cúng trong suốt lễ nhảy lửa. Lễ nhảy lửa mở màn bằng nghi lễ kéo chày. Thầy cúng niệm thần chú, xoay đi xoay lại mấy vòng chiếc chày do hai thanh niên trai tráng ôm ở thế đối đầu. Chiếc chày sau đó được nâng lên khỏi mặt đất, xoay trên không, hai thanh niên ra sức kéo xuống không được.
Lễ hội Nhảy lửa của người Pà Thẻn thường diễn ra vào dịp nông nhàn, thường từ 16/10 (âm lịch năm trước đến 15/1 âm lịch năm sau).
Người Pà Thẻn quan niệm các vị thần luôn che chở, đùm bọc, giúp đỡ họ vượt qua nguy hiểm, hoạn nạn để tồn tại và mưu sinh. Vị thần tối cao nhất là thần lửa. Ngọn lửa mang lại sự may mắn vì vậy khi Lễ hội Nhảy lửa diễn ra thì tất cả mọi người trong làng đều có mặt để cổ vũ và chung vui.
Hàng chục thanh niên hùa theo kéo chiếc chày xuống nhưng không thể, chiếc chày vẫn xoay trên không trung. Nghi lễ chỉ kết thúc khi có người dùng tay bịt vào đầu trên hoặc dưới của chiếc chày. Nghi lễ kéo chày là sinh hoạt cộng đồng để bà con chung vui trước khi bước vào lễ nhảy lửa.
Lễ hội nhảy lửa bắt đầu từ 20h. Thầy cúng bày lễ vật, thực hiện các nghi thức và sai các học trò - đã được thầy làm lễ xin thần linh mở lớp dạy trước đó - nhóm lửa.
Thầy cúng vừa gõ đàn Pàn dơ và lắc Pà sán tầu vừa đọc các bài cúng để “xuất hồn” lên trời mong có thể tìm gặp các thần linh, mời họ xuống trần “nhập” vào các thanh niên chuẩn bị nhảy lửa.
 |
Nghi thức đơn giản nhưng hàm chứa ý nghĩa đặc sắc về tâm linh, văn hóa. Ảnh: Tuyenquang.gov.vn |
Khoảng chục thanh niên khỏe mạnh được chọn để thực hiện nghi thức nhảy lửa. Sau một loạt nghi thức của thầy cúng, các thanh niên này chân trần thay nhau nhảy múa giữa đống lửa, dùng hai tay bốc than hồng tung lên. Tuy nhiên chân tay của các thanh niên này không hề hấn gì.
Lễ nhảy lửa diễn ra trong một giờ đồng hồ, cho tới khi đống than tàn hẳn đi. Thầy cúng tập hợp các học trò về để làm lễ kết thúc. Trong suốt quá trình nhảy lửa, trạng thái tinh thần của những thanh niên này trở nên “bay bổng”, chỉ tỉnh lại khi lễ kết thúc. Họ cho mọi người xem tay, chân không hề hấn gì dù nhảy múa với đống lửa.
 |
Chân tay người nhảy lửa không hề bị bỏng, trầy xước. |
Không chỉ mang màu sắc tâm linh, lễ hội nhảy lửa Pà Thẻn còn gửi gắm ước vọng về sức mạnh cho bà con trong quá trình lao động, sự ấm no và phát triển. Trước ý nghĩa, sự lan tỏa và trao truyền trong cộng đồng Pà Thẻn, lãnh đạo tỉnh Tuyên Quang chỉ đạo Sở VHTTDL giao Bảo tàng tỉnh Tuyên Quang kiểm kê, lập hồ sơ. Di sản này được Bộ VHTTDL ghi danh vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia, khuyến nghị có các biện pháp bảo vệ, nhằm bảo tồn, phát huy các giá trị của di sản trong đời sống xã hội của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tuyên Quang.
