Hầu hết là những cái tên nổi tiếng, rất quen thuộc với người dân cả nước, nhiều người từng có những phát ngôn để đời về đạo đức, lương tâm, danh dự. Để day dứt với câu hỏi: Vậy giờ đây danh dự họ để đâu?
Biểu hiện danh dự đầu tiên của loài người, là gì? Người đàn ông thời tiền sử mỗi ngày trước khi rời hang đá kiếm ăn chắc không để lại lời hứa sẽ mang thứ đồ chơi điện tử nào đó về cho đàn con để rồi mải mê bia rượu mà thất hứa. Lời hứa danh dự đầu tiên trong lịch sử chắc cũng không phải trong Kinh thánh hay Kinh phật. Mà đã có từ khi Thái tử Tất Đạt hay Jesus Christ còn chưa lên ngôi Chúa, Phật. Hành vi sa ngã được cho là đầu tiên của loài người, đó là ăn trộm trái cấm trên vườn Địa đàng được chép trong Sáng thế ký có lẽ cũng chưa phải đầu tiên, mà chỉ là truyền thuyết mang tính biểu tượng.
Từ nhiều thế kỷ trước, các nhà tư tưởng đã tranh cãi về thuyết “Kẻ man rợ cao quý”, một thuật ngữ nhấn mạnh ý tưởng về một “trạng thái vô tội đầu tiên” của loài người nguyên thủy, là khoảng thời gian rất dài trước khi con người biết phạm tội. Rằng con người có đạo đức, có ý thức về hành vi đúng sai một cách bẩm sinh trước khi xã hội ra đời, kéo theo giai cấp, địa vị, quyền lợi vật chất, sự bất bình đẳng... Mặc ai tranh cãi, tôi vẫn tin vào thuyết trạng thái tự nhiên về sự vô tư trong sáng của những con người đầu tiên trên hành tinh này.
Tôi cũng tin vào tâm trạng đau xót, tiếc nuối muộn màng của không ít những người hôm nay đứng trước tòa. Dù tất cả bắt đầu từ chính lòng tham của họ. Ngoài lòng tham cơ hữu luôn bày mưu tính kế để bòn rút đến tận cùng tiền nước tiền dân của phần đông những kẻ đã được pháp luật gọi tên, thì cũng có thứ tham lam gần như là quán tính mê muội của không ít những người khi có quyền lực trong tay, cho đến khi tra tay vào còng mới chợt giật mình bừng tỉnh. Chỉ thực sự ngạc nhiên, là cái thứ “quán tính” nhận hối lộ ấy lại dai dẳng và lỳ lợm đến vậy, dù trước mắt là biết bao gương tày liếp “thân bại danh liệt”? Danh dự mất trắng, danh sách quan tham thì vẫn cứ dài ra…
Nên tất nhiên cái thứ gọi là “tự sám hối” trước sai phạm của bản thân, cũng không thể thay thế hình phạt mang tính răn đe của pháp luật. Như mới đây việc trụ trì một chùa gây tai tiếng ảnh hưởng lớn đến xã hội tự “xin sám hối”. Danh dự của người tu hành cũng có nguyên lý hiện thực của nó, không thể khỏa lấp vào những thứ mơ hồ.
Lời thề Hippocrates từ thời đại đồ sắt gần 2.500 năm trước, tới thời nay khi người máy AI đã biết cầm dao mổ, lời thề ấy cơ bản vẫn được giữ nguyên. Bởi danh dự bắt buộc phải tồn tại, một khi con người vẫn còn tồn tại…
