Tính chất cư trú thời Đông Hán
Di tích Thành Quèn nằm ở bờ nam của Tích Giang đoạn chảy qua hai xã Tuyết Nghĩa và Ngọc Liệp huyện Quốc Oai (Hà Nội). Giám đốc Bảo tàng Hà Nội Nguyễn Tiến Đà cho biết Bảo tàng Hà Nội cử cán bộ phối hợp với Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHKHXH&NV) khai quật di tích Thành Quèn lần 1 năm 2023.
"Sự phối hợp này nhằm làm rõ quy mô, tính chất, niên đại và vị trí của di tích Thành Quèn trong lịch sử 10 thế kỷ đầu Công nguyên ở Hà Nội nói riêng và miền Bắc Việt Nam nói chung", ông Nguyễn Tiến Đà cho biết.
Kết quả khai quật cho thấy Thành Quèn có tính chất cư trú thời Đông Hán thế kỷ 1-3. Điều này được nêu trong báo cáo của nhóm chuyên gia: Đặng Hồng Sơn, Bùi Văn Tùng, Hoàng Thị Mỹ Trang (ĐHKHXH&NV - ĐHQG Hà Nội), Ngô Thị Thanh Thúy, Nguyễn Thị Hương (Bảo tàng Hà Nội).
 |
Hố khai quật ở Thành Quèn. Ảnh: ĐHKHXHNV. |
Hai hố khai quật thuộc khu vực được xác định nằm trong khuôn viên Thành Quèn với tổng diện tích khai quật 19 m2. Về địa tầng của di tích, tầng văn hóa hố 1 dày trung bình 70-100 cm, độ sâu bề mặt sinh thổ khoảng 170-200 cm so với mặt bằng. Lớp đất canh tác, cư trú và mới bồi đắp bên trên dày khoảng 70-110 cm. Tầng văn hóa là lớp đất sét pha nhiều cát và laterite, màu nâu đỏ và xám, tơi xốp, rất ẩm ướt do việc bơm nước sông Tích vào đồng làm ruộng.
 |
Dấu tích di vật tìm thấy trong đợt khai quật Thành Quèn lần 1 năm 2023. Ảnh: ĐHKHXHNV. |
Rải rác trong tầng văn hóa có lẫn tro than củi, có chỗ tạo thành lớp tro than dày 1-2 cm. Trong tầng văn hóa chứa nhiều mảnh ngói, gốm cứng văn in và một số mảnh gốm men, gốm đất nung, tiền đồng Ngũ thù. Không phát hiện di tích kiến trúc hoặc di tích nào đặc biệt.
Ở hố 2, do điều kiện về mặt thời gian, nhóm khai quật tạm dừng khai quật ở độ sâu khoảng 150 cm so với mặt bằng, lớp đất canh tác và cư trú bên trên dày khoảng 40-50 cm, tầng văn hóa dày khoảng 100-110 cm. Tầng văn hóa là lớp đất sét pha cát và laterite, màu nâu đỏ, khô và rắn chắc, rải rác có lẫn tro than củi, có chỗ tạo thành lớp tro than dày 1-2 cm.
Trong tầng văn hóa ken dày đặc mảnh ngói, gốm cứng văn in và một số mảnh gốm men, gốm đất nung và có 1 rìu đá mài. Ngoài một số cụm ngói và gốm, không phát hiện di tích kiến trúc hoặc di tích nào đặc biệt.
Nhiều di vật bằng đất nung, đồ gốm gia dụng
Các nhà khai quật thu được số lượng lớn mảnh vỡ của các loại hình vật liệu kiến trúc bằng đất nung và đồ gốm gia dụng. Trong hố khai quật đã phát hiện số lượng lớn ngói cong, chủ yếu là các loại ngói màu đỏ, hồng, vàng, xám mốc, đen... có độ nung cao thấp khác nhau.
Ngói bản thường có văn chải hoặc thừng đập dọc lưng ngói, bụng ngói thường để trơn, một số bụng ngói có dấu vải. Ngói ống thường có văn chải hoặc thừng đập dọc lưng ngói, bụng ngói thường có dấu vải. Đầu ngói ống rất ít, mới phát hiện một vài tiêu bản có trang trí vân mây.
Gạch có số lượng ít, thuộc loại gạch có hoa văn ô trám đơn ở cạnh dọc. Các loại gạch ngói này đều mang đặc trưng kỹ thuật và hoa văn thời Đông Hán, thế kỷ 1-3, tương tự như loại hình gạch ngói thời Đông Hán ở di tích Luy Lâu (Bắc Ninh) và Cúc Bồ (Hải Dương)...
 |
| Bát có chân đế phát hiện tại Thành Quèn. Ảnh: ĐẶNG HỒNG SƠN. |
Đồ gốm chủ yếu là gốm cứng văn in ô vuông, ô trám, xương cá... thuộc các loại hình bình vò và nắp. Gốm men có các loại bát có chân đế thấp, bình vò, nắp... thuộc loại gốm men trắng mỏng. Hai loại đồ gốm cứng và gốm men này đều mang đặc trưng chung của loại hình gốm thế kỷ 1-3 từng phát hiện tại các di tích Đông Hán ở miền Bắc Việt Nam.
Bên cạnh đó còn có loại nồi gốm đất nung đập văn thừng thô kiểu Đông Sơn, một số mảnh gốm men trắng vẽ lam thời Hậu Lê nằm trong lớp xáo trộn liền sát bên trên bề mặt xuất lộ tầng văn hóa hố thứ nhất. Di vật khác có một số tiền đồng Ngũ thù trong tầng văn hóa hố 1, một rìu đá kiểu Đông Sơn trong hố thứ hai.
Trong báo cáo sơ bộ, các chuyên gia ban đầu kết luận rằng cuộc khai quật di tích Thành Quèn lần 1 năm 2023 khẳng định Thành Quèn có tính chất cư trú thời Đông Hán thế kỷ 1-3.
 |
| Cụm vò gốm. Ảnh: Đặng Hồng Sơn. |
“Có thể Thành Quèn đây chính là huyện trị của một huyện thuộc quận Giao Chỉ thời Đông Hán. Hiện chưa phát hiện dấu tích và di vật thời Lục Triều và Tùy Đường. Đến thế kỷ 10, huyện thành này có thể được sử dụng để làm trung tâm hoạt động của một lực lượng sứ quân, mà theo sử sách và dân gian có thể là sứ quân Đỗ Cảnh Thạc. Từ thời Hậu Lê có thể có cư dân mới bắt đầu cư trú ở khu vực này”, nhóm chuyên gia báo cáo.
