'Cứ nói đến thuốc giả, thực phẩm giả là người dân nhắc đến Bộ Y tế, nhưng...'

Tham luận và trao đổi tại hội thảo là các chuyên gia đến từ nhiều lĩnh vực từ y tế, dược học, quản lý thị trường, pháp lý, công nghệ đến truyền thông, trong đó có sự tham gia của:

- TS-DS Nguyễn Quốc Bình - Phó giám đốc Bệnh viện Chợ Rẫy TPHCM

- Ông Nguyễn Quang Huy- Phó Chi Cục trưởng Chi Cục Quản lý thị trường TPHCM

- Ông Phan Thanh Sơn - Phó chủ tịch, Giám đốc Phát triển kinh doanh Khối Doanh nghiệp FPT IS- Tập đoàn FPT

- Ông Trương Quốc Dũng - Phó Tổng giám đốc Phụ trách Khối Kinh doanh Boston Pharma

- Nhà báo Trần Ngọc Lâm - Phó trưởng Văn phòng đại diện báo Tiền Phong tại TPHCM

- Thạc sĩ Nguyễn Thị Trúc Vân - Viện Kiểm nghiệm thuốc TPHCM

- Luật sư Phan Thành Tâm - Đoàn Luật sư TPHCM- Giám đốc Công ty Luật Kim Thành

- Nhà báo Thanh Tùng - Báo Thanh Niên

- GS.TS.Nguyễn Đức Tuấn - Phó Trưởng Khoa Dược Trường ĐH Y Dược TPHCM

- Thầy thuốc ưu tú - DS CKI Phạm Thị Xuân Hương - Tổng Giám Đốc Cty CP Dược phẩm OPC

- Ông Ngô Quốc Bảo - Giám đốc Cấp cao Truyền thông & Trải nghiệm khách hàng, Hệ thống nhà thuốc và trung tâm tiêm chủng FPT Long Châu.

Trong bối cảnh vấn nạn thuốc giả ngày càng phức tạp và nguy hiểm, hội thảo là một diễn đàn khoa học – pháp lý – công nghệ có chiều sâu, quy tụ các đại diện đến từ Bộ Y tế, các viện kiểm nghiệm, hiệp hội dược, lực lượng quản lý thị trường (QLTT), doanh nghiệp, chuyên gia công nghệ và truyền thông.

Thuốc giả không chỉ gây hậu quả nặng nề cho người bệnh – từ điều trị sai, biến chứng đến tử vong - mà còn gây thiệt hại nghiêm trọng về kinh tế, xói mòn niềm tin xã hội và làm tổn hại uy tín của ngành y tế lẫn các doanh nghiệp dược chân chính. Trong thời đại thương mại điện tử phát triển mạnh, thuốc giả len lỏi qua mạng xã hội, sàn trực tuyến, thậm chí đội lốt các nhãn mác quen thuộc khiến việc phát hiện và kiểm soát trở nên thách thức hơn bao giờ hết.

Thuốc giả không chỉ gây hậu quả nặng nề cho người bệnh – từ điều trị sai, biến chứng đến tử vong - mà còn gây thiệt hại nghiêm trọng về kinh tế, xói mòn niềm tin xã hội và làm tổn hại uy tín của ngành y tế lẫn các doanh nghiệp dược chân chính. Ảnh minh họa: Internet

Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên nhấn mạnh: “Thuốc giả là tội ác. Ngăn chặn nó không chỉ là trách nhiệm của cơ quan quản lý mà đòi hỏi sự vào cuộc mạnh mẽ của toàn ngành y tế, doanh nghiệp, truyền thông và cả cộng đồng”.

Với sự tham gia của nhiều chuyên gia đầu ngành như TS.DS Nguyễn Quốc Bình (BV Chợ Rẫy), ông Nguyễn Quang Huy (QLTT TPHCM), ông Phan Thanh Sơn (FPT IS), luật sư Phan Thành Tâm (Đoàn Luật sư TPHCM), ThS Nguyễn Thị Trúc Vân (Viện Kiểm nghiệm thuốc TPHCM) cùng đại diện Boston Pharma, OPC, FPT Long Châu…, Hội thảo không chỉ phân tích hiện trạng mà còn đưa ra các kiến nghị chính sách và công nghệ cụ thể nhằm siết chặt kiểm soát thị trường dược phẩm.

Hội thảo đề cập đến hàng loạt giải pháp trọng tâm: hoàn thiện pháp lý, tăng cường kiểm tra liên ngành, truy xuất nguồn gốc thuốc bằng mã QR và blockchain, kiểm soát chặt quảng cáo, nâng cao nhận thức cộng đồng và đặc biệt là siết quản lý kinh doanh thuốc online – “mặt trận mới” của thuốc giả.

Một trong những điểm nhấn là việc rà soát, sửa đổi các chế tài xử lý hành vi sản xuất và buôn bán thuốc giả, tăng tính răn đe và khả năng thực thi. Bên cạnh đó, nâng cấp hệ thống kiểm nghiệm thuốc của Nhà nước với thiết bị hiện đại, phát hiện nhanh tại hiện trường cũng là các giải pháp ưu tiên trong thời gian tới.

Đây không chỉ là sự kiện khoa học – chính sách, mà còn là lời kêu gọi ngành y tế cùng toàn xã hội chung tay phòng chống thuốc giả để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và củng cố niềm tin vào hệ thống y tế Việt Nam.

Phát biểu khai mạc hội thảo, nhà báo Phùng Công Sưởng - Tổng Biên tập Báo Tiền Phong - cho rằng hội thảo là chủ đề nóng và cấp thiết, trong bối cảnh ngành dược đang chịu nhiều áp lực, còn người dân thì vẫn chưa thực sự an toàn trong hành trình tìm kiếm thuốc chữa bệnh đúng chất lượng, đúng nguồn gốc.

Theo Tổng Biên tập Báo Tiền Phong, trong hai năm trở lại đây, tình trạng buôn bán, lưu hành và sử dụng thuốc giả, thuốc kém chất lượng có xu hướng gia tăng đáng lo ngại. Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới khoảng 1/10 loại thuốc đang lưu hành tại các nước có thu nhập thấp và trung bình là thuốc giả hoặc kém chất lượng. Ước tính, mỗi năm có khoảng 500.000 người tử vong ở châu Phi và khu vực cận Sahara vì sử dụng thuốc giả trong điều trị sốt rét và các bệnh truyền nhiễm.

Tại Việt Nam, theo thống kê từ cơ quan chức năng trong năm 2023, lực lượng chức năng đã phát hiện hơn 160 vụ việc liên quan đến sản xuất, buôn bán thuốc giả, xử lý hành chính và truy cứu hình sự nhiều đối tượng. Trong năm 2024, đã có 27 loại thuốc bị đình chỉ lưu hành do không đạt tiêu chuẩn chất lượng, trong đó có 8 loại bị xác định là thuốc giả.

"Thuốc giả không chỉ khiến người bệnh mất tiền mà nghiêm trọng hơn là mất cơ hội chữa bệnh, gây ra các biến chứng nghiêm trọng, thậm chí tử vong. Bên cạnh đó, thuốc giả còn làm suy giảm lòng tin của người dân vào hệ thống y tế, tạo ra những tổn hại lâu dài đối với hình ảnh ngành dược và chất lượng điều trị tại các cơ sở y tế", nhà báo Phùng Công Sưởng nói.

Nhà báo Phùng Công Sưởng nói thêm, thuốc giả ngày nay không chỉ là những viên nén nhái bao bì. Chúng ngày càng tinh vi hơn, được sản xuất bằng công nghệ in ấn hiện đại, giả mã QR, giả bao bì chống hàng giả, khiến ngay cả người trong ngành cũng khó phân biệt. Trong khi đó, hệ thống giám sát hậu kiểm hiện nay vẫn còn phân tán, năng lực kiểm tra tại cơ sở nhiều nơi còn thiếu…

Ngoài ra, lỗ hổng pháp lý cũng là một nguyên nhân khiến cho việc kiểm soát thuốc giả còn gặp khó khăn. Hiện tại, chế tài đối với hành vi sản xuất và buôn bán thuốc giả dù đã được quy định tại Điều 194 Bộ luật Hình sự, song trên thực tế, việc xử lý hành vi này vẫn chưa đủ sức răn đe. Trong khi đó, các đường dây sản xuất buôn bán thuốc giả hoạt động có tổ chức, quy mô và tinh vi nên rất khó nhận diện và phát hiện.

Trước thực trạng đó, với vai trò của cơ quan ngôn luận chính thống, báo Tiền Phong phối hợp với Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế), với sự hỗ trợ từ ĐH Y Dược TPHCM, Viện Kiểm nghiệm thuốc TPHCM tổ chức buổi hội thảo “Thuốc giả - hệ lụy thật: Giải pháp nào để ngăn chặn?” hôm nay.

Ông Sưởng cho rằng thuốc giả không thể chống bằng một chiến dịch ngắn hạn, càng không thể trông chờ vào một vài cá nhân, tổ chức đơn lẻ. Đây là cuộc chiến trường kỳ đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ và bền bỉ của cả một hệ thống chính trị, từ các cơ quan quản lý nhà nước đến các cơ quan thực thi pháp luật, doanh nghiệp sản xuất, phân phối và cho đến người dân…

Do đó, nhà báo Phùng Công Sưởng kỳ vọng các ý kiến, hiến kế quý báu từ quý chuyên gia, đại biểu, doanh nghiệp và các cơ quan báo chí trong hội thảo hôm nay sẽ giúp tìm ra những kẽ hở pháp lý và bịt kín, đưa ra những kiến nghị xác đáng, từng bước thiết lập một hệ sinh thái dược phẩm an toàn, phát triển bền vững, hướng đến mục tiêu cuối cùng là bảo vệ sức khỏe nhân dân và cộng đồng.

Từ 7h30, hội trường Đại học Y Dược TPHCM chật kín người dự hội thảo do báo Tiền Phong phối hợp tổ chức cùng Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế), với sự hỗ trợ từ ĐH Y Dược TPHCM, Viện Kiểm nghiệm thuốc TPHCM.

Ngoài sự chủ trì của Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên, hội thảo tại Đại học Y Dược TPHCM có sự tham gia của nhiều chuyên gia đầu ngành như TS.DS Nguyễn Quốc Bình (BV Chợ Rẫy), ông Nguyễn Quang Huy (QLTT TPHCM), ông Phan Thanh Sơn (FPT IS), luật sư Phan Thành Tâm (Đoàn Luật sư TPHCM), ThS Nguyễn Thị Trúc Vân (Viện Kiểm nghiệm thuốc TPHCM) cùng đại diện Boston Pharma, OPC, FPT Long Châu…

Hội thảo "Thuốc giả - hệ lụy thật: Giải pháp nào ngăn chặn?" thu hút sự quan tâm của sinh viên, giảng viên Đại học Y dược cùng hơn 40 cơ quan báo chí. Khách mời quan tâm việc chuyên gia đầu ngành tại hội thảo phân tích hiện trạng, đưa kiến nghị chính sách và công nghệ cụ thể nhằm siết chặt kiểm soát thị trường dược phẩm.

Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên phát biểu chỉ đạo hội thảo.

Quang cảnh hàng trăm khách mời tại hội thảo sáng 26/5 tại Đại học Y dược TPHCM.

Phát biểu tại hội thảo, Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên cho biết hội thảo "Thuốc giả - hệ lụy thật: Giải pháp nào ngăn chặn?" rất có ý nghĩa. Hội thảo diễn ra trong bối cảnh toàn ngành Y tế và cả hệ thống chính trị đang quyết liệt triển khai đợt cao điểm đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả theo các chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ.

Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên phát biểu tại hội thảo.

“Chủ đề của hội thảo phản ánh đúng một trong những vấn đề nhức nhối hiện nay - đó là nạn thuốc giả và những hệ lụy nghiêm trọng mà nó để lại cho xã hội, đặc biệt là đối với sức khỏe nhân dân và uy tín của ngành y tế”, ông Tuyên nói.

Thứ trưởng Bộ Y tế nhấn mạnh thuốc là mặt hàng đặc biệt, liên quan trực tiếp đến tính mạng và sức khỏe con người. Bất kỳ hành vi sản xuất, buôn bán, lưu hành thuốc giả nào - dù chỉ là một viên thuốc - cũng là hành vi vi phạm nghiêm trọng pháp luật, vi phạm đạo đức xã hội và cần bị lên án, xử lý nghiêm minh.

Hệ lụy do thuốc giả gây ra là rất nghiêm trọng, không chỉ đe dọa sức khỏe người bệnh mà còn làm mất niềm tin vào hệ thống y tế, làm suy yếu ngành công nghiệp dược, ảnh hưởng đến sự tồn vong của các doanh nghiệp chân chính. Đó là chưa kể đến hậu quả pháp lý, đạo đức và niềm tin xã hội.

“Quan điểm của Bộ Y tế về vấn đề này rất rõ ràng và nhất quán, phải đấu tranh quyết liệt, xử lý nghiêm khắc, không có vùng cấm, không có ngoại lệ. Đồng thời, phải xử lý cả hành vi bao che, tiếp tay, thiếu trách nhiệm trong quản lý, để thuốc giả tồn tại và len lỏi vào hệ thống phân phối thuốc”, Thứ trưởng Tuyên nói.

Thực tế trong thời gian qua cho thấy mặc dù hệ thống pháp luật, thanh tra - kiểm tra, kiểm nghiệm đã có nhiều tiến bộ nhưng tình trạng thuốc giả, thuốc kém chất lượng, đặc biệt là thuốc cổ truyền, thuốc không rõ nguồn gốc bán tràn lan trên mạng xã hội, vẫn diễn biến phức tạp.

Lợi dụng lòng tin của người bệnh, sự nhẹ dạ của người dân, không ít đối tượng đã sử dụng mạng xã hội, người nổi tiếng, thậm chí cả danh xưng của bác sĩ, để quảng cáo thuốc giả như “thần dược”.

Bộ Y tế cam kết tiếp tục đồng hành, tạo cơ chế thuận lợi cho công tác đấu tranh phòng, chống thuốc giả một cách hiệu quả và bền vững.

“Chúng ta đã ghi nhận nhiều vụ việc nghiêm trọng, điển hình như vụ thuốc giả Tetracyclin, Clorocid tại Thanh Hóa, Hà Nam với quy mô lớn, có tổ chức. Các lực lượng chức năng, trong đó có ngành y tế, đã phối hợp chặt chẽ để phát hiện và triệt phá tận gốc đường dây. Đây là minh chứng rõ nét cho hiệu quả khi các cơ quan cùng đồng hành, hành động đồng bộ và quyết liệt”, ông Tuyên nói.

Trong thời gian qua, Bộ Y tế đã chủ động và quyết liệt triển khai nhiều biện pháp, như hàng loạt kế hoạch, công văn chỉ đạo thực hiện các công điện 41, 55, 65 và Chỉ thị 13 của Thủ tướng Chính phủ. Thành lập tổ công tác chuyên trách phòng chống thuốc giả do Thứ trưởng Bộ Y tế làm tổ trưởng.

TS. Tạ Mạnh Hùng – Phó Cục trưởng Cục Quản lý Dược

Với tham luận về Tổng quan thực trạng quản lý thuốc và giải pháp ngăn chặn thuốc giả tại Việt Nam, TS. Tạ Mạnh Hùng – Phó Cục trưởng Cục Quản lý Dược đã tập trung vào ba nội dung then chốt: thực trạng quản lý thuốc tại Việt Nam, những thách thức trong đấu tranh chống thuốc giả, và định hướng giải pháp trong thời gian tới.

Ông nhấn mạnh: “Thuốc giả không chỉ gây thiệt hại kinh tế mà còn đe dọa trực tiếp đến tính mạng người bệnh. Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng và thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ, Việt Nam đang phải đối mặt với nguy cơ gia tăng thuốc giả từ bên ngoài xâm nhập, rồi lan rộng qua các kênh trực tuyến, đặc biệt là mạng xã hội và các sàn thương mại điện tử xuyên biên giới”.

Dù Việt Nam đã xây dựng hệ thống quản lý dược tương đối đầy đủ, với Luật Dược, Bộ luật Hình sự, cùng hàng loạt nghị định, thông tư và quy trình quản lý từ tiền kiểm đến hậu kiểm, song công tác phòng chống thuốc giả vẫn còn nhiều lỗ hổng. Theo ông Hùng, các đối tượng làm giả thuốc ngày càng tinh vi, có thể sản xuất chui mà không cần nhà xưởng cố định, chia nhỏ quy trình để tránh bị phát hiện và dùng mạng xã hội làm kênh tiêu thụ. Trong khi đó, một bộ phận nhà thuốc bán lẻ chưa tuân thủ nghiêm ngặt quy định, bán thuốc không hóa đơn, không truy xuất được nguồn gốc, tạo điều kiện cho thuốc giả thâm nhập hệ thống chính thống.

Ngoài ra, hệ thống kiểm nghiệm thuốc tại Việt Nam – với 3 viện trung ương và 62 trung tâm cấp tỉnh – vẫn đang thiếu trang thiết bị hiện đại để kiểm tra nhanh tại chỗ, chưa đồng bộ về năng lực. Một số quy định về xử lý vi phạm hành chính còn nhẹ tay, chưa đủ sức răn đe, đặc biệt với thuốc không rõ nguồn gốc có giá trị nhỏ hoặc chưa đủ điều kiện để xử lý hình sự.

Trước thực trạng trên, TS Mạnh Hùng đã đưa ra nhiều nhóm giải pháp ngăn chặn thuốc giả: Trước hết là hoàn thiện pháp luật, tăng mức phạt và bổ sung các quy định kiểm soát bán thuốc online, công khai thông tin đơn vị phân phối và áp dụng truy xuất nguồn gốc bằng mã QR.

Bên cạnh đó là siết chặt thanh tra – kiểm tra các cơ sở kinh doanh dược, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, nhất là kinh doanh trên mạng xã hội.

Một trụ cột quan trọng là đẩy mạnh ứng dụng công nghệ như blockchain, cơ sở dữ liệu ngành dược đồng bộ toàn quốc, và phần mềm theo dõi đơn thuốc, bệnh án điện tử.

Ngoài ra, Bộ Y tế sẽ tăng cường đầu tư cho hệ thống kiểm nghiệm, truyền thông cảnh báo cộng đồng và phối hợp chặt chẽ giữa các bộ ngành, chính quyền địa phương và doanh nghiệp chân chính.

“Cuộc chiến chống thuốc giả là nhiệm vụ khó khăn và lâu dài. Cần cả hệ thống chính trị vào cuộc, cùng với sự tỉnh táo và hợp tác của người dân” - TS. Tạ Mạnh Hùng nhấn mạnh.

Tại hội thảo, ThS. Nguyễn Thị Trúc Vân – Phó Phòng Kế hoạch Tổng hợp, Viện Kiểm nghiệm thuốc TPHCM – đã trình bày tham luận với chủ đề “Kiểm nghiệm phòng chống thuốc giả tại Viện Kiểm nghiệm thuốc TPHCM”.

Theo bà Vân, hiện viện có 167 nhân sự, gồm 9 khoa chuyên môn, 1 trung tâm và 6 phòng chức năng, đảm nhận công tác kiểm nghiệm dược phẩm cho khu vực phía Nam. Trong ba năm gần đây, số lượng mẫu dịch vụ kiểm nghiệm tăng đáng kể: từ 1.695 mẫu năm 2022 lên 2.308 mẫu năm 2023, và đạt 2.359 mẫu trong năm 2024.

ThS. Nguyễn Thị Trúc Vân – Phó Phòng Kế hoạch Tổng hợp, Viện Kiểm nghiệm thuốc TPHCM. Ảnh: Duy Anh

Qua kiểm nghiệm, mỗi năm đều ghi nhận các trường hợp thuốc không đạt tiêu chuẩn chất lượng – tức không đáp ứng tiêu chuẩn đã đăng ký với cơ quan quản lý nhà nước. Cụ thể, năm 2022 có 10 mẫu không đạt chuẩn; năm 2023 tăng lên 20 mẫu; đến năm 2024 giảm xuống còn 12 mẫu (chiếm phần lớn là dược liệu, vị thuốc cổ truyền).

Đáng chú ý, số lượng thuốc giả phát hiện qua kiểm nghiệm cũng có xu hướng tăng nhanh. Năm 2022, phát hiện 5 mẫu thuốc giả; năm 2023 là 12 mẫu; riêng năm 2024, con số này tăng vọt lên 40 mẫu – bao gồm 25 mẫu thuốc hóa dược không chứa dược chất và 15 mẫu thuốc từ dược liệu bị pha trộn tân dược.

Nguồn cung cấp mẫu kiểm nghiệm đến từ nhiều kênh như cơ quan công an, trung tâm kiểm nghiệm tuyến tỉnh, bệnh viện và cả người dân.

14 mẫu thuốc gia truyền do đơn vị thuộc công an tỉnh Đồng Tháp cung cấp năm 2024. Trong 14 mẫu, có 13 mẫu bị phát hiện có pha trộn thuốc tân dược, có mẫu trộn từ 2-3 loại tân dược. Nguồn: Viện Kiểm nghiệm thuốc TPHCM

Bà Nguyễn Thị Trúc Vân cho biết, Viện Kiểm nghiệm thuốc TPHCM thường xuyên cập nhật các cảnh báo quốc tế (WHO, DI&ADR…), chủ động triển khai lấy mẫu theo thông tin cảnh báo, phát triển các phương pháp kiểm nghiệm mới (như tạp chất nitrosamin, diethylen glycol…), đồng thời phối hợp với các đoàn kiểm tra liên ngành và trả kết quả nhanh chóng cho các đơn vị gửi mẫu.

Trung tâm cũng phát triển website https://www.thuocantoan.com.vn là một trong những kênh thông tin giúp truyền tải kiến thức sử dụng thuốc an toàn, hiệu quả đến cộng đồng.

Tuy nhiên, theo bà Vân, công tác lấy mẫu phục vụ kiểm nghiệm hiện gặp nhiều khó khăn. Nhân sự của viện không có chức năng, quyền hạn như kiểm soát viên chất lượng nên thường bị từ chối khi yêu cầu lấy mẫu tại cơ sở. Các lý do từ chối bao gồm: vắng mặt người có thẩm quyền, không thể xuất hóa đơn, không ký biên bản, không chấp nhận thanh toán ngay sau lấy mẫu. “Các cơ sở không chịu hợp tác sẽ viện ra muôn ngàn lý do để từ chối và chúng tôi không có thẩm quyền để xử lý”- bà Vân nêu thực trạng.

Bên cạnh đó, đại diện Viện Kiểm nghiệm thuốc TPHCM cũng cho biết, hiện nay chưa có quy định và hướng dẫn rõ ràng cho việc lấy mẫu trên nền tảng thương mại điện tử, dẫn đến vướng mắc trong việc niêm phong và lập biên bản đúng quy trình. Bên cạnh đó, việc thanh toán mua mẫu từ ngân sách nhà nước cũng gặp trở ngại do các quy định chặt chẽ về hóa đơn, chuyển khoản và đấu thầu theo Nghị định 123/2020/NĐ-CP và Luật Đấu thầu. Bên cạnh đó, chất chuẩn dùng trong kiểm nghiệm – nhất là với thuốc thuộc danh mục kiểm soát đặc biệt (gây nghiện, hướng thần, tiền chất) hoặc thuốc biệt dược gốc – thường không có sẵn, giá cao và thiếu nhà cung cấp đáng tin cậy.

“Những thuốc biệt dược gốc, thuốc đặc trị thì chất chuẩn và tạp chất thường không có sẵn. Vừa rồi, chúng tôi có kiểm các mẫu dược điểm HIV mà 8 mẫu mà chi phí mua chất chuẩn cũng phải gần 500 triệu đồng”- bà Vân nêu dẫn chứng.

Từ những thực tế trên, đại diện Viện Kiểm nghiệm thuốc TPHCM kiến nghị cần cơ chế giải quyết khó khăn trong công tác lấy mẫu. Có như vậy, công cụ quản lý và giám sát dược phẩm giả trên thị trường sẽ có hiệu quả đáng kể.

Tại hội thảo, ông Phan Thanh Sơn - Phó chủ tịch, giám đốc phát triển kinh doanh khối doanh nghiệp FPT IS (Tập đoàn FPT) - đề cập đến hoạt động chuyển đổi số ngành dược trong kỷ nguyên mới.

Theo ông Sơn, chuyển đổi số đã, đang làm thay đổi cách chúng ta tạo ra và sử dụng sản phẩm cũng như chuỗi cung ứng. Bối cảnh của thế giới và Việt Nam đang tạo thách thức và cơ hội chuyển đổi cho ngành dược Việt Nam. FPT là doanh nghiệp có kinh nghiệm hơn 25 năm đồng hành cùng chuyển đổi số ngành y tế, hơn 36 năm đồng hành cùng chuyển đổi số cùng doanh nghiệp Việt Nam.

Ông Phan Thanh Sơn - Phó chủ tịch, Giám đốc Phát triển kinh doanh Khối Doanh nghiệp FPT IS, Tập đoàn FPT

Chia sẻ về chuyển đổi y tế Việt Nam trong kỷ nguyên vươn mình, ông Phan Thanh Sơn cho rằng ngành y tế không chỉ đối diện các thách thức cũ như thuốc giả, thiếu thuốc, chi phí thuốc mà còn phải tham gia chuyển đổi toàn diện. Do đó, cần quyết tâm cao trong chuyển đổi số từ lãnh đạo.

Nghiên cứu học tập từ các bài học thành công cấp quốc gia, đặc biệt chính quyền trung ương tạo ra khung pháp lý, đầu tư hạ tầng và đồng hành với doanh nghiệp trong toàn bộ quá trình số hóa hệ thống y tế, đặc biệt là quản lý dược phẩm.

Ông Phan Thanh Sơn - Phó chủ tịch, Giám đốc Phát triển kinh doanh Khối Doanh nghiệp FPT IS, Tập đoàn FPT cho biết để kiểm soát, ngăn chặn được thuốc giả, cần quản lý chất lượng thuốc bằng dữ liệu near-realtime. Mục tiêu là truy xuất nguồn gốc đầy đủ, ngăn chặn thuốc giả, thuốc kém chất lượng. Hiện đại hóa hệ thống quản lý phục vụ đấu thầu, quản lý giá. Kiểm soát từ nguyên liệu đến sản xuất, lưu hành, phân phối và người tiêu dùng.

“Phải xác định rõ nguồn gốc và lộ trình di chuyển của từng lô thuốc. Như vậy phải số hóa toàn bộ chuỗi cung ứng thuốc, định danh từng loại thuốc theo số đăng ký, nhà sản xuất, nhà phân phối. Gắn mã định danh, mã QR hoặc chip RFID cho từng sản phẩm/lô hàng. Sử dụng thiết bị kiểm soát ra vào hàng hóa bằng mã QR, chip RFID, kết nối dữ liệu với hệ thống của Bộ Y tế. Để làm được, phải có thiết bị đọc mã và cập nhật dữ liệu lên hệ thống, tiếp nhận dữ liệu theo thời gian thực, truy vết nếu có vấn đề nào xảy ra. Cũng có thể dùng điện thoại để kiểm tra nguồn gốc, hạn dùng, cảnh báo…” - ông Phan Thanh Sơn - Phó chủ tịch, Giám đốc Phát triển kinh doanh Khối Doanh nghiệp FPT IS, Tập đoàn FPT phát biểu tại hội thảo.

Ông Sơn cũng khẳng định FPT cam kết và sẵn sàng tham gia vào chuyển đổi số ngành dược, nền tảng dữ liệu giúp các cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp thực hiện hiệu quả công việc quản lý, điều hành.

Để minh chứng tác động nghiêm trọng của thuốc giả, TS.DS. Nguyễn Quốc Bình - Phó Giám đốc Bệnh viện Chợ Rẫy - dẫn kết quả nghiên cứu được công bố trên tạp chí Critical Care Medicine Journal (năm 2006).

Nghiên cứu do nhóm chuyên gia lâm sàng từ bệnh viện nổi tiếng tại Canada và Mỹ chỉ ra bệnh nhân bị sốc nhiễm khuẩn có tỷ lệ sống sót giảm mạnh nếu không sớm được điều trị bằng kháng sinh.

Mỗi giờ trôi qua không có kháng sinh hiệu quả, cơ hội sống sót của người bệnh giảm đi khoảng 12%. Nếu điều trị sau 12 giờ, cơ hội sống chỉ còn 10%, sau 24 giờ là 5%, và sau 36 giờ thì gần như không còn cơ hội sống. Bệnh nhân có cơ hội sống sót đến 80% nếu được điều trị trong 30 phút đầu sau khi có biểu hiện hạ huyết áp.

Từ đó, TS.DS. Nguyễn Quốc Bình nhận định: “Thuốc giả, kém chất lượng hoặc kháng sinh bị đề kháng chắc chắn không thể đảm bảo tính hiệu quả. Tính mạng người bệnh sốc nhiễm khuẩn gần như không được bảo đảm. Yếu tố quan trọng để điều trị thành công cho người bệnh là thuốc có hiệu lực, được sử dụng kịp thời và phát huy hiệu quả. Tức là thuốc phải được sử dụng trong giai đoạn ‘thời gian vàng’".

TS.DS. Nguyễn Quốc Bình - Phó Giám đốc Bệnh viện Chợ Rẫy - trình bày tham luận Tác hại của thuốc giả và biện pháp phòng chống.

Ở góc độ dược lý, mọi hoạt chất thuốc muốn phát huy tác dụng cần đạt được nồng độ trị liệu (C trị liệu). Đây là mức nồng độ trong máu hoặc mô dịch phải từ ngưỡng tối thiểu (C mic) trở lên.

“C trị liệu phụ thuộc liều dùng và số lần dùng thuốc trong ngày, tức là phụ thuộc vào nồng độ/hàm lượng bào chế và sinh khả dụng của sản phẩm thuốc. Thuốc giả, thuốc kém chất lượng chắc chắn không đủ về liều lượng, nghĩa là người dùng thuốc không đạt được nồng độ trị liệu. Khi đó người bệnh đã dùng thuốc mà như là không dùng, thậm chí đưa thêm chất lạ, chất độc hại vào cơ thể”, TS.DS. Nguyễn Quốc Bình phân tích.

Từ những nghiên cứu, chuyên gia từ Bệnh viện Chợ Rẫy nhấn mạnh ba nguy hại lớn nhất khi dùng thuốc giả, thuốc kém chất lượng là: Bỏ phí mất "thời gian vàng" để điều trị bệnh, Nguy cơ đưa thêm chất lạ, chất độc hại vào cơ thể, làm tăng tương tác thuốc, làm cho các cơ quan thải độc của cơ thể (gan, thận…) phải tăng "công suất" và tăng chi phí điều trị.

Chia sẻ tại hội thảo, luật sư Phan Thành Tâm, Đoàn Luật sư TPHCM đánh giá thuốc giả đang là vấn đề nhức nhối khi cơ quan chức năng thu giữ hơn 100 tấn thuốc tân dược và thực phẩm chức năng.

Theo luật sư Tâm, hiện nay có 10 cơ sở pháp lý cho công tác quản lý dược, trong đó, Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017). Theo khoản 1 Điều 194: Người nào sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh thì bị xử phạt từ 2-7 năm tù.

Còn theo khoản 2 Điều 194, người nào nếu phạm tội có tình tiết tăng nặng như có tổ chức, phạm tội 2 lần trở lên, gây hậu quả nghiêm trọng thì bị phạt từ 5-12 năm tù. Các điều 195-197: quy định các hành vi sản xuất, buôn bán, vận chuyển hàng cấm, hàng giả, có liên quan đến thuốc giả và dược phẩm.

Luật sư Phan Thành Tâm trình bày quan điểm về vấn nạn thuốc giả tại hội thảo. Ảnh: Duy Anh

Về nguyên nhân xảy ra tình trạng sản xuất, mua bán thuốc giả như hiện nay, luật sư Tâm cho rằng công tác xây dựng pháp luật còn hạn chế, chưa theo kịp thực tiễn, thiếu sự cập nhật, đồng bộ; bất cập trong hệ thống quản lý nhà nước, cơ cấu tổ chức chồng chéo, một người kiêm nhiều nhiệm vụ, trách nhiệm phân tán.

Đơn cử như Chủ tịch UBND cấp tỉnh chịu trách nhiệm về công tác quản lý dược tại địa phương, trong khi đã đảm nhiệm nhiều công tác khác; cơ quan tham mưu hỗ trợ chưa hiệu quả.

Dưới góc nhìn của luật sư, ông Tâm nhận định Điều 194 Bộ luật Hình sự hiện hành chưa đủ tính răn đe. Tội buôn bán thuốc giả có thể chỉ bị xử án treo, chưa tương xứng với hậu quả và nguy cơ xã hội.

Bên cạnh đó, sự phối hợp cơ quan liên ngành giữa Bộ Y tế, Công an, Hải quan, Quản lý thị trường… còn rời rạc và việc chia sẻ thông tin, cảnh báo sớm và xử lý vụ việc còn chậm trễ, thiếu thống nhất.

Từ những bất cập trên, luật sư Tâm đề xuất hoàn thiện hệ thống pháp luật, xóa bỏ chồng chéo, xác định rõ trách nhiệm, phân công cụ thể (rõ người rõ việc rõ trách nhiệm); tăng cường quản lý Nhà nước và hoàn thiện pháp luật.

Bộ Y tế và các bộ, ngành liên quan cần tăng cường tiền kiểm, hậu kiểm thuốc chữa bệnh; siết chặt quản lý, khẩn trương rà soát các quy định hiện hành; tăng mức xử phạt đối với hành vi buôn bán thuốc giả, kể cả xử lý hình sự nếu cần thiết. Tăng cường trách nhiệm của cơ sở cung ứng thuốc và chính quyền địa phương trong việc ngăn ngừa thuốc giả trên địa bàn.

Theo ông Tâm, cần sửa đổi, bổ sung Bộ luật Hình sự hiện hành, tăng hình phạt và mở rộng chế tài hình sự với các hành vi nhập khẩu, sản xuất, vận chuyển, buôn bán thuốc giả. Điều 194 Bộ luật Hình sự hiện tại chưa đủ nghiêm minh, cần sửa đổi để phù hợp hơn với thực tế.

Các cơ quan chức năng cũng cần rà soát, bổ sung các quy định về tiền kiểm, hậu kiểm thuốc: xác định rõ cơ quan chủ trì, xử lý thuốc giả; tăng cường phối hợp liên ngành, tránh chồng chéo; ứng dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc thuốc; thiết lập đường dây nóng để người dân tố giác thuốc giả; tăng cường hợp tác quốc tế, chia sẻ thông tin thuốc nhập khẩu, xuất khẩu qua biên giới; giám sát chặt chẽ hoạt động quảng cáo, bán thuốc, thực phẩm bảo vệ sức khỏe trên Internet, mạng xã hội…

Tiếp nối tham luận, TS.DS. Nguyễn Quốc Bình nhấn mạnh vai trò của cảnh giác dược (CGD) trong giám sát, phát hiện, và phòng tránh hậu quả của thuốc giả.

TS.DS. Nguyễn Quốc Bình cho biết trước khi đưa ra thị trường, tính an toàn của thuốc - đặc biệt là các phản ứng có hại của thuốc - được đánh giá qua nhiều giai đoạn nghiên cứu phát triển.

Sau khi thuốc lưu hành trên thị trường, việc sử dụng thuốc không còn giới hạn trên lượng nhỏ người bệnh, các điều kiện nghiêm ngặt như trong thử nghiệm lâm sàng. Phần lớn thuốc trên thị trường được mở rộng theo yêu cầu thực tế điều trị.

TS.DS. Nguyễn Quốc Bình - Phó Giám đốc Bệnh viện Chợ Rẫy - phát biểu trong hội thảo diễn ra tại Đại học Y dược TPHCM.

Vì vậy, hoạt động cảnh giác dược cần tiếp tục sau khi thuốc lưu hành nhằm thu thập dữ liệu từ thực tế, hỗ trợ cơ quan quản lý y tế, đảm bảo xử lý kịp thời các bất thường.

“Cảnh giác dược với các chương trình theo dõi và phương pháp thu thập dữ liệu sẽ cung cấp thông tin quan trọng về tính an toàn của thuốc trong thực hành lâm sàng, hỗ trợ các cơ quan quản lý nhà nước về y tế trong công tác quản lý sử dụng thuốc, góp phần giảm thiểu tác hại do thuốc gây ra, tiết kiệm chi phí điều trị và đảm bảo an toàn cho sức khỏe cộng đồng”, TS.DS. Nguyễn Quốc Bình nêu.

Tại Trung tâm DI&ADR khu vực TPHCM (đặt tại Bệnh viện Chợ Rẫy), tỷ lệ báo cáo bất thường về chất lượng thuốc chiếm tỷ lệ đáng kể trong tổng số báo cáo ADR (báo cáo phản ứng có hại của thuốc) với 18,8% (32/170 báo cáo tổng) năm 2023 và 18,2% (31/170 báo cáo tổng) vào năm 2024.

“Trước các báo cáo bất thường về chất lượng thuốc, bệnh viện phải tiến hành phân tích, đánh giá, đổi lô thuốc và theo dõi chủ động ADR của lô thuốc mới, thậm chí trong một số trường hợp phải gửi mẫu để kiểm nghiệm độc lập”, TS.DS. Nguyễn Quốc Bình nhấn mạnh.

Tổng kết phần tham luận, chuyên gia từ Bệnh viện Chợ Rẫy nhận định hoạt động cảnh giác dược, hệ thống cảnh giác dược cùng hệ thống kiểm nghiệm, kiểm định thuốc là một trong các trụ cột chuyên môn kỹ thuật để hạn chế tác hại của thuốc kém chất lượng, thuốc giả đối với người bệnh và cộng đồng.

“Thực tế, cần nâng cao năng lực của hệ thống kiểm nghiệm/kiểm định và hệ thống cảnh giác dược để xử lý kịp thời các tình huống thuốc kém chất lượng, thuốc giả, ngăn ngừa tác hại của thuốc kém chất lượng, thuốc giả đối với mỗi cá nhân người bệnh cũng như toàn cộng đồng”, TS.DS. Nguyễn Quốc Bình nhận định.

Ông Trương Quốc Dũng - Phó Tổng giám đốc Phụ trách Khối Kinh doanh của Boston Pharma - chia sẻ về tầm nhìn, sứ mệnh cũng như các giải pháp cụ thể trong hành trình ứng dụng công nghệ để kiểm soát chất lượng và phòng chống thuốc giả.

Với tầm nhìn Nghiên cứu và cải tiến chất lượng thuốc vì sức khỏe cộng đồng và sứ mệnh Kiến tạo cộng đồng sống khỏe, Boston Pharma đã và đang đầu tư toàn diện từ nghiên cứu, phát triển đến sản xuất, phân phối đến các bệnh viện, nhà thuốc và chăm sóc sau bán hàng. Đây là chuỗi hành trình khép kín nhằm đảm bảo mỗi sản phẩm đến tay người bệnh đều đạt chất lượng cao nhất, minh bạch và đáng tin cậy.

Theo ông Dũng, Boston Pharma sở hữu hệ thống sản xuất đạt các tiêu chuẩn quốc tế như EU-GMP và WHO-GMP. Toàn bộ nguyên liệu đầu vào được kiểm định nghiêm ngặt, chỉ những lô đạt chất lượng mới được đưa vào sản xuất.

Ông Trương Quốc Dũng - Phó Tổng giám đốc Phụ trách Khối Kinh doanh của Boston Pharma - chia sẻ tại hội thảo. Ảnh: Duy Anh.

Đồng thời, Boston Pharma cũng tự kiểm nghiệm từng sản phẩm với tiêu chuẩn khắt khe. Trong năm 2024, đã có 29 lô nguyên liệu và tá dược bị yêu cầu đổi trả do không đáp ứng các tiêu chí. Từng khâu trong quy trình sản xuất đều được kiểm tra chặt chẽ, từ bán thành phẩm đến thành phẩm, với các kết quả được ghi nhận bằng hệ thống hiện đại gồm hơn 40 thiết bị như HPLC, GC, AAS. Ngoài ra, tất cả lô sản phẩm đều được lưu mẫu và công ty chủ động theo dõi độ ổn định của thuốc thông qua hệ thống tủ lão hóa cấp tốc và dài hạn, đảm bảo chất lượng sản phẩm được kiểm soát trong suốt thời gian lưu hành trên thị trường.

Không dừng lại ở sản xuất, Boston Pharma ứng dụng đồng bộ công nghệ số vào hệ thống phân phối và dịch vụ chăm sóc khách hàng. Với nền tảng quản trị SAP S4/HANA, các ứng dụng Boston Sales và Boston Delivery App, cùng website và fanpage, quy trình quản lý công việc và chăm sóc khách hàng được số hóa, tối ưu hóa hiệu suất và độ chính xác. Công ty sử dụng hệ thống voicebot AI để tiếp nhận và phản hồi khách hàng nhanh chóng, đồng thời đội ngũ trình dược viên được đào tạo để hỗ trợ và giám sát sát sao thị trường. Khách hàng và bệnh nhân có thể chủ động kiểm tra thông tin sản phẩm thông qua mã UID - một công nghệ truy xuất nguồn gốc giúp tăng cường tính minh bạch và chống giả mạo hiệu quả.

Ông Dũng nói thêm, chiến lược kiểm soát chất lượng và phòng chống hàng giả tại Boston Pharma được triển khai theo ba trụ cột chính: lưu trữ và theo dõi, kiểm tra và đối chiếu, xử lý khi gặp vấn đề. Mỗi lô sản phẩm sau khi sản xuất đều được lưu trữ mẫu để phục vụ việc so sánh, đối chứng trong trường hợp có phản ánh về chất lượng. Công ty sử dụng máy lão hóa cấp tốc để đánh giá độ bền vững của thuốc theo thời gian, đồng thời tiến hành đối chiếu mẫu mã bao bì, hàm lượng hoạt chất, chỉ tiêu nhãn hiệu - chất lượng giữa các sản phẩm cùng lô hoặc giữa các khu vực phân phối khác nhau.

"Khi có nghi ngờ về hàng giả, Boston Pharma sẽ ghi nhận mẫu, đối chiếu với mẫu gốc, đồng thời báo cáo ngay với cơ quan chức năng và cảnh báo người tiêu dùng thông qua các kênh như fanpage, tổng đài CSKH hoặc trình dược viên tại địa phương", ông Dũng nói.

Dữ liệu hậu kiểm từ các trung tâm kiểm nghiệm cũng phản ánh hiệu quả của hệ thống kiểm soát chất lượng của Boston Pharma. Trong năm 2024, công ty đã phối hợp kiểm nghiệm 75 mẫu tại 29 tỉnh, thành và đến thời điểm hiện tại năm 2025 là 44 mẫu tại 24 địa phương với kết quả đạt chất lượng 100%. Với nền tảng công nghệ vững chắc, cùng cam kết không khoan nhượng với thuốc giả, Boston Pharma khẳng định vai trò tiên phong trong ngành dược Việt Nam, đồng hành cùng cộng đồng trên hành trình chăm sóc và bảo vệ sức khỏe bền vững.

Phát biểu tại Hội thảo, ông Nguyễn Quang Huy - Phó Chi Cục trưởng Chi Cục Quản lý thị trường TPHCM cho biết: Chi cục Quản lý thị trường (QLTT) Thành phố đã chỉ đạo các Đội QLTT tăng cường công tác quản lý, giám sát địa bàn, phòng chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả đối với nhóm hàng dược phẩm, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, dược liệu và vị thuốc y học cổ truyền, đặc biệt trong đó mặt hàng thuốc chữa bệnh, thực phẩm chức năng được xác định là mặt hàng trọng tâm trong các kế hoạch kiểm tra, kiểm soát thường xuyên.

Chỉ tính riêng trong giai đoạn 2024 và 5 tháng đầu năm 2025, Chi cục QLTT Thành phố đã phát hiện, xử lý nhiều vụ việc liên quan đến nhóm hàng dược phẩm, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, dược liệu và vị thuốc y học cổ truyền. Trong đó: thuốc tân dược đã kiểm tra, xử lý 178 vụ vi phạm, tạm giữ 262.158 đơn vị sản phẩm thuốc tân dược các loại với tổng trị giá hơn 15,4 tỷ đồng, đã xử phạt với số tiền hơn 2,2 tỷ đồng. Đã chuyển cơ quan điều tra 4 vụ có dấu hiệu tội phạm.

Ông Nguyễn Quang Huy - Phó Chi Cục trưởng Chi Cục Quản lý thị trường TPHCM

Thực phẩm chức năng: kiểm tra, xử lý 38 vụ vi phạm, tạm giữ 18.709 đơn vị sản phẩm thực phẩm chức năng các loại với tổng trị giá hơn 835 triệu đồng đồng, đã xử phạt với số tiền hơn 786 triệu đồng.

Các hành vi vi phạm phổ biến bị phát hiện là: hành vi kinh doanh hàng lậu, hàng không rõ nguồn gốc, xuất xứ, niêm yết giá không đúng quy định, kinh doanh hàng hóa giả mạo nhãn hiệu…

Qua công tác tổng hợp, rà soát lại các vụ việc đã kiểm tra và các vụ việc bị phát hiện gần đây, Chi cục QLTT Thành phố nhận thấy những phương thức, thủ đoạn của các đối tượng thường xuyên sử dụng là sử dụng thông tin "hàng xách tay" để hợp thức hóa các loại thuốc, thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc, xuất xứ, không rõ thông tin chất lượng.

Đáng nói, một thủ đoạn mới và đặc biệt nguy hiểm là việc trộn lẫn thuốc thật với thuốc giả trước khi bán ra thị trường. Cách làm này nhằm đánh lừa cơ quan chức năng trong quá trình kiểm tra ngẫu nhiên và xây dựng lòng tin ban đầu nơi người tiêu dùng. Các đối tượng thậm chí còn tự đặt tên thuốc và tên công ty sản xuất, phần lớn có trụ sở ảo ở nước ngoài như Malaysia, Singapore, sau đó quảng cáo là "hàng xách tay" thông qua mạng xã hội, dưới vỏ bọc là nhân viên, dược sĩ của các công ty dược. Việc trộn lẫn sản phẩm thật với hàng giả là một hành vi đặc biệt nguy hiểm vì nó khai thác lòng tin ban đầu của người tiêu dùng và khiến việc phát hiện trở nên khó khăn hơn trong các cuộc kiểm tra tại chỗ.

Bên cạnh đó, tình trạng cố ý ghi không đúng tên gọi trên nhãn hàng hóa cũng rất đáng báo động. Nhiều sản phẩm được quảng cáo là "Sữa" hoặc "thuốc" nhưng thực chất tên gọi theo công bố và ghi nhãn sản phẩm lại là "Thực phẩm bảo vệ sức khỏe", "Thực phẩm bổ sung", "Sản phẩm dinh dưỡng công thức", hoặc "Thực phẩm dùng cho chế độ ăn đặc biệt". Việc này gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng trong việc lựa chọn sản phẩm để sử dụng.

Chi cục QLTT Thành phố thường xuyên cử công chức tham gia phối hợp với các cơ quan như Công an, Sở Y tế, Phòng Y tế Quận/ huyện để kiểm tra đột xuất và kiểm tra liên ngành, riêng giai đoạn 2024 – 5 tháng 2025, lực lượng QLTT Thành phố đã phối hợp với Phòng Cảnh sát kinh tế - Công an Thành phố kiểm tra 4 vụ về mặt hàng thuốc với số lượng thu giữ hơn 35.000 hộp thuốc các loại với tổng trị giá gần 15 tỷ đồng và tham gia các Đoàn kiểm tra liên ngành về y dược, y tế tư nhân kiểm tra 29 vụ.

Thảo luận tại Hội thảo “Thuốc giả - hệ lụy thật: Giải pháp nào để ngăn chặn” TS Tạ Mạnh Hùng – Phó Cục trưởng Cục Quản lý Dược tập trung phân tích hai trụ cột chính trong công tác phòng chống thuốc giả: khung pháp lý và tổ chức thực thi.

Theo ông Hùng, hệ thống pháp luật hiện nay đã được cập nhật với Luật Dược sửa đổi năm 2024, có hiệu lực từ 1/5/2025. Tuy nhiên, vẫn còn những “khoảng trống” cần tiếp tục hoàn thiện thông qua các nghị định, thông tư hướng dẫn. “Chúng tôi sẵn sàng rà soát, sửa đổi và kiến nghị cấp có thẩm quyền nếu thấy cần thiết, nhưng nguyên tắc là phải siết chặt quản lý mà vẫn tạo điều kiện thông thoáng cho doanh nghiệp làm ăn chân chính” - ông Hùng nhấn mạnh.

Một điểm nóng trong thảo luận là nội dung bán thuốc online. Theo quy định mới trong Luật Dược 2024 và Nghị định đang xây dựng, chỉ các cơ sở đủ điều kiện kinh doanh dược mới được phép bán thuốc qua mạng. Các sàn thương mại điện tử phải có giấy phép của Bộ Công Thương và chỉ được bán thuốc không kê đơn thuộc danh mục do Bộ Y tế ban hành. Đặc biệt, hành vi bán thuốc qua livestream trên nền tảng mạng xã hội như TikTok, Zalo bị nghiêm cấm.

Ông Hùng cũng cảnh báo về tình trạng quảng cáo sai sự thật trong lĩnh vực dược phẩm và thực phẩm chức năng, đặc biệt là việc lợi dụng hình ảnh của người nổi tiếng, chuyên gia và cả cán bộ quản lý y tế. Bộ Y tế hiện đang tăng cường giám sát và yêu cầu cán bộ y tế không tham gia các hoạt động quảng cáo không đúng quy định.

Ông Tạ Mạnh Hùng khẳng định: “Quản lý thuốc không thể chỉ dựa vào văn bản. Để chống thuốc giả, phải đồng bộ cả hệ thống – từ pháp luật, tổ chức thực thi, công nghệ, đến ý thức doanh nghiệp và người dân. Đây là cuộc chiến lâu dài, không thể chủ quan.”

- Thưa Nhà báo Thanh Tùng (Báo Thanh Niên), với gần 30 năm hoạt động báo chí trong lĩnh vực y tế, anh báo đánh giá thế nào về vai trò của báo chí trong việc phát hiện, cảnh báo thuốc giả?

- Nhà báo Thanh Tùng: Báo chí góp phần cùng cơ quan chức năng trong việc theo dõi, giám sát, phát hiện những nơi sản xuất, mua bán thuốc giả, hàng giả. Có nhiều vụ việc, nhà báo phát hiện, giám sát, điều tra, rồi phối hợp cùng cơ quan thanh tra, Sở Y tế, hoặc cơ quan liên quan để kiểm tra làm rõ.

Vì lực lượng cơ quan quản lý không thể nắm hết mọi ngóc ngách, nhất là những nơi cố tình làm giả mạo, sai phạm, với những thủ đoạn tinh vi, đối phó.

Liên quan đến thông tin trên mạng xã hội (MXH), nhà báo (NB) do tính chất nghề nghiệp, nên từng giờ, từng ngày họ theo dõi thông tin trên MXH để nắm bắt nhu cầu bạn đọc.

Nhà báo Thanh Tùng (Báo Thanh Niên) thảo luận tại hội thảo.

Lực lượng NB thường sớm nắm bắt thông tin, nghi ngờ, phát hiện với những sản phẩm được quảng cáo, mua bán không rõ ràng, những sản phẩm mà NB cho là đáng nghi ngờ, để theo dõi, để phối hợp cơ quan chức năng làm rõ.

Có những vụ việc, sai phạm của các cá nhân, tổ chức, được người dân nghi ngờ, phát hiện và phản ánh đến NB, cơ quan báo chí. Từ đó, NB là cầu nối trung gian giữa người dân với cơ quan quản lý đưa đến những thông tin phản ánh.

Cũng chia sẻ thêm, người dân, người tiêu dùng họ có sự tin tưởng nhất định với NB, cơ quan BC. Họ nghĩ rằng thông tin phản ánh sẽ được báo chí làm sáng tỏ.

Có một số vụ việc, cá nhân họ sợ phản ánh với cơ quan chức năng thì sẽ bị lộ. Doanh nghiệp, nơi sai phạm làm sai, làm giả sẽ “dọn dẹp sạch sẽ” khi đoàn kiểm tra đến. Việc này không nhiều nhưng vẫn có trong thực tế, khi những người làm báo tiếp xúc những vụ người dân phản ánh.

Trả lời câu hỏi, làm thế nào để người dân yên tâm sử dụng thuốc trong bối cảnh thuốc giả tràn lan?, ông Ngô Quốc Bảo - Giám đốc Cấp cao Truyền thông & Trải nghiệm khách hàng, Hệ thống nhà thuốc và trung tâm tiêm chủng FPT Long Châu - cho biết trước thông tin thuốc giả tràn lan ảnh hưởng tâm lý người bệnh. Một số người hoang mang, đến mức dù có bệnh nhưng tạm hoãn uống thuốc vì sợ mua phải thuốc giả.

Ông Ngô Quốc Bảo - Giám đốc Cấp cao Truyền thông & Trải nghiệm khách hàng, Hệ thống nhà thuốc và trung tâm tiêm chủng FPT Long Châu.

“Hàng hóa đi vào Long Châu phải có đầy đủ pháp lý, được các cơ quan chức năng cấp phép và đạt chuẩn. Long Châu có hai nền tảng để người dân tiếp cận là trực tiếp và thông qua website. Với kênh trực tuyến, người dân vào đây sẽ dễ dàng xem được các thông tin liên quan đến sản phẩm thuốc như nguồn gốc xuất xứ, chứng nhận sản phẩm.... Đối với cán bộ, nhân viên bán hàng tại các quầy thuốc trên toàn quốc, Long Châu tổ chức tập huấn để mọi người trong quá trình tư vấn cho khách hàng phải đưa ra thông tin chính xác của sản phẩm và phải có tính đồng bộ, tránh thông tin mỗi nơi một kiểu gây tâm lý bất an cho khách hàng” - ông Bảo chia sẻ.

PGS.TS Trần Việt Hùng, Viện trưởng Viện Kiểm nghiệm thuốc TPHCM

PGS.TS Trần Việt Hùng, Viện trưởng Viện Kiểm nghiệm thuốc TPHCM, nhận định trong bối cảnh thuốc giả, thuốc kém chất lượng ngày càng tinh vi và khó kiểm soát, việc xây dựng một hệ thống giám sát quốc gia về thuốc là yêu cầu cấp thiết.

Theo ông Hùng, Việt Nam hiện chưa có một chiến lược toàn diện về phòng, chống thuốc giả. Việc phát hiện và xử lý chủ yếu vẫn dựa vào lực lượng công an, quản lý thị trường, dưới sự điều phối của Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia. Tuy nhiên, cách tiếp cận này chủ yếu mang tính chất hậu kiểm, tức xử lý sau khi vi phạm đã xảy ra, trong khi bối cảnh hiện nay đòi hỏi phải có một hệ thống giám sát chủ động, hiện đại và đồng bộ hơn.

Do đó, Viện trưởng Viện Kiểm nghiệm thuốc TPHCM cho rằng cần một hệ thống ứng dụng công nghệ, có khả năng kết nối dữ liệu giữa các cơ quan quản lý và đơn vị liên quan để kiểm soát toàn bộ chuỗi cung ứng thuốc.

Theo ông Hùng, một hệ thống giám sát như vậy sẽ mang lại ít nhất năm lợi ích rõ rệt. Thứ nhất, giúp theo dõi và truy xuất nguồn gốc thuốc, từ đó phát hiện sớm thuốc giả, thuốc không đạt chuẩn.

Thứ hai, đảm bảo minh bạch thông tin sản phẩm, giúp người dân dễ dàng tra cứu và xác minh chất lượng thuốc.

Thứ ba, tăng cường kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa các bộ ngành như Y tế, Công Thương, Công an… để không bỏ sót vi phạm.

Thứ tư, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm thiểu thiệt hại cho người tiêu dùng và doanh nghiệp chân chính. Và cuối cùng, giúp ngành kiểm nghiệm thích ứng với yêu cầu mới, không còn bó hẹp trong phòng thí nghiệm. “Ngành kiểm nghiệm ngày nay không thể hoạt động theo kiểu truyền thống. Chúng tôi cũng phải đổi mới tư duy, chủ động tiếp cận thị trường. Nhiều lúc, chúng tôi phải ‘học theo nhà báo’, đóng giả người tiêu dùng để mua thuốc, lấy mẫu, kiểm nghiệm chất lượng,” ông Hùng nói.

Nói về việc giáo dục nhận diện, phòng chống thuốc giả được áp dụng vào chương trình đào tạo, giáo sư Nguyễn Đức Tuấn - phó trưởng Khoa dược Đại học Y dược TPHCM - cho biết nhà trường có các môn học liên quan đến vấn đề kiểm soát chất lượng thuốc.

Giáo sư Nguyễn Đức Tuấn chia sẻ tại hội thảo. Ảnh: Duy Anh

Về môn Khoa học dược bao gồm từ khâu nguyên liệu ban đầu, nghiên cứu phát triển thuốc thành phẩm đến kiểm nghiệm. Theo giáo sư Tuấn trong các nội dung trên, nhà trường đều nhấn mạnh đến vấn đề thuốc giả, dược liệu giả và làm thế nào để nhận biết các dấu hiệu.

Dưới góc nhìn cá nhân, giáo sư Tuấn cho rằng hệ thống quản lý, kiểm tra chất lượng thuốc đang làm rất chặt chẽ nhưng công tác hậu kiểm còn ít với khoảng 2.000 nhân lực, khoảng 4.000 mẫu. Để ngăn chặn tình trạng thuốc giả, giáo sư Tuấn đề nghị cần đầu tư kinh phí, tăng cường công tác hậu kiểm.

Qua giảng dạy và nghiên cứu, giáo sư Tuấn cũng nhận thấy khó ngăn chặn nhất đó là thực phẩm chức năng, thực phẩm bảo vệ sức khỏe vì thuốc dược liệu mà không chứng minh nguồn gốc xuất xứ thì chúng ta phải kiểm nghiệm lâm sàng, còn đối với thực phẩm bảo vệ sức khỏe thì không cần kiểm nghiệm khắt khe như sản phẩm thuốc và cơ sở sản xuất được tự công bố. Ngoài ra, thuốc giả ở Bến Tre, Thanh Hóa đều liên quan đến người dược sĩ nên vấn đề đào tạo y đức từ nhà trường là hết sức cần thiết.

Về chuỗi kiểm soát chất lượng thuốc, giáo sư Tuấn nhận định hệ thống quản lý, kiểm tra chất lượng thuốc có 2 cấp ở Trung ương, ở mỗi tỉnh đều có trung tâm kiểm nghiệm và hệ thống nhà máy sản xuất thuốc đạt chất lượng. Ngoài ra, chúng ta đang có mạng lưới trường cũng tham gia vào công tác kiểm soát này.

Cái khó hiện nay là hậu kiểm và đơn cử như thuốc được cấp số đăng ký lưu hành, kiểm nghiệm vẫn đạt nhưng mà khi theo dõi cảnh giác dược thì có vấn đề, phát sinh từ bảo quản thuốc…

Phát biểu kết luận hội thảo, Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên cho biết, Bộ Y tế sẽ tiếp tục lắng nghe ý kiến phản ánh của các đơn vị, cơ quan, cá nhân, tổ chức… với mục đích đẩy lùi thuốc giả.

“Tôi đọc trên báo Tiền Phong, thấy nhiều comment, bạn đọc, nhân dân phấn khởi về việc mổ xẻ vấn nạn thuốc giả. Sau hội thảo này, tôi đề nghị Báo Tiền Phong tiếp tục phối hợp tổ chức thêm nhiều hội thảo khác về lĩnh vực y tế như trang thiết bị…”, ông Tuyên nói.

Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên phát biểu kết luận hội thảo.

Thứ trưởng Bộ Y tế nhấn mạnh, thực tế hiện nay, lĩnh vực y tế nổi bật lên là thuốc giả và thực phẩm chức năng giả. Chúng ta phải đặt câu hỏi, tại sao lại có thuốc giả và thực phẩm chức năng giả trên thị trường? Rõ ràng nó chỉ liên quan đến 2 vấn đề thể chế và thứ hai là tổ chức thực thi đã thực sự nghiêm túc, đúng vai trò, đúng trách nhiệm chưa.

Do đó, Thứ trưởng Bộ Y tế đề nghị thực hiện tốt phải đảm bảo 4 nguyên tắc. Thứ nhất, Việt Nam phải chủ động được sản xuất thuốc để khi xảy ra thiên tai, dịch bệnh thì chúng ta không bị động. Thứ hai là phải đảm bảo thuốc tốt nhất, đến tay người dân một cách nhanh nhất, giá hợp lý nhất. Nguyên tắc thứ 3 là phải đảm bảo được nguyên tắc quản lý Nhà nước nhưng phải đảm bảo thông thoáng cho doanh nghiệp phát triển. Thứ tư là đẩy mạnh cắt giảm thủ tục hành chính, phân cấp phân quyền.

Trước mắt, từ nay đến 15/6, chúng ta phải tiếp tục triển khai, cụ thể hoá công điện 41, 55, 65 và Chỉ thị 13 của Thủ tướng Chính phủ về thực hiện tháng cao điểm về chống hàng gian hàng giả. Vấn nạn thuốc giả, thực phẩm chức năng giả làm ảnh hưởng đến uy tín của ngành y tế và cả doanh nghiệp làm ăn uy tín.

Về lâu dài, Luật Dược sửa đổi 2024 đã được Quốc hội thông qua, có hiệu lực từ 1/7 nhưng Bộ Y tế vẫn tiếp tục rà soát, nếu thấy cần thiết chúng ta vẫn tham mưu Chính phủ trình Quốc hội tiếp tục sửa đổi. Tiếp đó là Luật An toàn thực phẩm sẽ được Quốc hội thông qua trong thời gian tới.

Nói về trách nhiệm của doanh nghiệp, ông Tuyên khẳng định, chúng ta chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, tự chịu trách nhiệm trước pháp luật thì doanh nghiệp dược phải ý thức, tự chịu trách nhiệm về sản phẩm của mình trước người tiêu dùng, tăng cường các biện pháp bảo vệ trước vấn nạn hàng gian hàng giả.

“Hiện, Bộ Y tế cho phép doanh nghiệp được tự công bố hồ sơ. Tuy nhiên, trong 7 ngày chúng tôi sẽ rà soát. Nếu không đạt yêu cầu, sẽ cho thu hồi”, Thứ trưởng Bộ Y tế khẳng định.

Các đại biểu tham gia thảo luận tại hội thảo.

Giải pháp tiếp theo để ngăn vấn nạn thuốc giả được ông Tuyên đề cập là nâng cao mức xử phạt hành chính, xử phạt hình sự. Hiện nay, mức xử phạt chưa đủ sức răn đe. Bộ Y tế đã báo cáo Thủ tướng và được đồng ý cho phép nâng mức xử phạt.

Ông Tuyên lấy ví dụ, việc tăng mức xử phạt giao thông đã nâng cao mức nhận thức của người dân, các ca cấp cứu do tai nạn giao thông đã giảm mạnh vì mức xử phạt cao. Do đó, nếu tăng mức xử phạt hành chính, xử phạt hình sự với thuốc giả, thực phẩm chức năng giả thì vấn nạn này sẽ giảm mạnh đi.

Đồng thời, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, đặc biệt là chính quyền cơ sở và tăng cường kiểm tra đột xuất đối với các doanh nghiệp có sản phẩm nghi ngờ là giả. Nâng cao ứng dụng công nghệ thông tin, năng lực hệ thống kiểm nghiệm để phát hiện thuốc giả.