Công nghệ có thể thay thế sự tiếp xúc, trao đổi chân thành của con người?

Tiến sĩ, bác sĩ Lương Cần Liêm và tác giả, nhà báo Nguyễn Tuấn Anh.

Thưa tiến sĩ, bác sĩ Lương Cần Liêm, nước Pháp có áp dụng hình thức học online cho sinh viên khi dịch COVID-19 bùng phát không? Nếu có, sinh viên có chịu tác động về tâm lý, tâm thần không? Nước Pháp đã có biện pháp gì để giảm áp lực tâm lý, tâm thần cho sinh viên?

Tiến sĩ, bác sĩ Lương Cần Liêm: Đúng vậy, ở Pháp, các cơ quan chức năng đã khuyến nghị đào tạo từ xa ngay từ làn sóng dịch đầu tiên. Chúng tôi đã hình dung hình thức đào tạo trực tuyến mới khá tương đồng với hình thức giáo dục từ xa truyền thống, nhưng không phải vậy.

Nhiều vấn đề tâm lý phát sinh liên quan đến sự bất bình đẳng về công nghệ (điều kiện tiếp cận với WiFi, máy tính, điện thoại thông minh, máy tính bảng, nơi ở, …) và làm trầm trọng thêm tình trạng bất bình đẳng xã hội vốn có giữa các đối tượng sinh viên khác nhau, cũng như giữa những người sống ở thành phố và nông thôn. Học sinh, sinh viên phải đối phó với tình trạng nghèo mới, ở đây là nghèo về điều kiện học tập theo hình thức mới và nghèo tâm lý.

Sống cô lập ở nhà mới là yếu tố khó khăn, vì nó cắt đứt các mối liên hệ: quan hệ bạn bè trường lớp thầy cô cũng như quan hệ giữa sinh viên với người thân trong gia đình. Các mối liên hệ này bị phá vỡ, về mặt tâm lý điều đó có nghĩa là học sinh sinh viên sẽ mất đi sự tương tác phản hồi, và hiệu ứng phản chiếu để soi chiếu bản thân tạm thời không còn nữa. Bản thân giáo viên cũng không được chuẩn bị để dạy trực tuyến theo hình thức mới, và hệ quả là bài giảng của họ thậm chí còn khô khan, kinh viện hơn cả những giờ học trực tiếp trên lớp.

Học sinh, sinh viên thường rơi vào tâm lý lo âu, sợ hãi, trầm cảm và buồn bã. Số các ca tự tử và các trường hợp rối loạn ăn uống có chiều hướng gia tăng. Một số "triệu chứng nhỏ" trở nên nghiêm trọng, có thể kể đến tình trạng mất tập trung và suy giảm trí nhớ, dễ cáu gắt...

Cảm giác đáng sợ nhất mà một sinh viên bị buộc phải ở trong trạng thái cô độc chính là thấy mình vô dụng và thấy việc học hành của mình không còn ý nghĩa gì nữa.

Tình hình dịch bệnh COVID-19 chưa biết lúc nào có thể kiểm soát được hoàn toàn, việc học online có thể vẫn còn tiếp diễn. Ông có lời khuyên gì để việc dạy và học online được hiệu quả hơn?

Tiến sĩ, bác sĩ Lương Cần Liêm: Trước hết, cần phải chấm dứt suy nghĩ ảo tưởng cho rằng công nghệ có thể thay thế sự tiếp xúc, trao đổi chân thành của con người.

Liệu qua màn hình máy tính, cho dù có được kết nối mạng đi chăng nữa, bạn có thể bày tỏ với một người chưa từng gặp thật ngoài đời rằng bạn ngưỡng mộ họ hay không?

Công nghệ tạo ra một sự khách quan giả tạo khi mà người ta nghĩ rằng nhu cầu kiểm soát lẫn nhau có thể đáp ứng được bằng công nghệ, nhưng thật ra, công nghệ càng làm cho người ta dễ dàng che giấu bản thân qua những lớp filter, thậm chí nói dối hoặc tạo ra một hình ảnh giả mạo.

Trong bối cảnh của đại dịch, dạy và học trực tuyến được mặc định coi là giải pháp thay thế - vì thực ra cũng không có cách nào tốt hơn, người ta dùng nó để truyền đạt kiến thức nhưng không kiểm tra được người học đã tiếp thu được những gì.

Sinh viên phải được coi là người trưởng thành, là công dân có trách nhiệm. Nếu không, các thanh niên theo học ở các trường đại học của chúng ta sẽ luôn mang trong mình một nỗi sợ hãi nào đó, và chúng ta lại coi chúng là đám trẻ con to xác sẵn sàng làm những việc thiếu suy nghĩ.

Ở Pháp, khối lượng giờ giảng bị nhân lên, khi mà chỉ được cho phép một nửa sinh viên ngồi trong giảng đường để đảm bảo giãn cách, khi mà sinh viên phải học luân phiên giữa trực tuyến và trực tiếp, khi mà các lớp sẽ phải chia thành nhiều nhóm nhỏ ...

Rồi còn phải đào tạo phương pháp dạy trực tuyến cho giáo viên, rằng đọc slide là cần thiết nhưng không đủ. Nếu giáo viên không được đào tạo, thì cũng đừng chê trách họ về việc sinh viên không có hứng thú học và giáo viên cũng không có hứng thú truyền đạt kiến thức nữa.

Tóm lại, ta không thể giảng dạy, chỉ đạo, điều hành bằng online ... Đó chỉ là sự ảo tưởng về việc màn hình đang giúp chúng ta rút ngắn khoảng cách “từ xa” với mọi người.

Cảm ơn ông.