Thưa luật sư, trong bối cảnh nhiều sinh viên tham gia vào các công việc "online", đâu là những dấu hiệu pháp lý để phân biệt giữa một công việc làm thêm hợp pháp với hành vi tiếp tay cho tội phạm công nghệ cao – đặc biệt là lừa đảo hoặc rửa tiền?
Luật sư Đường Nam Khánh: Trước hết, cần xác định rõ một điều: không có khái niệm “việc nhẹ lương cao” trong đời thực. Nếu có ai mời bạn làm một công việc nghe hấp dẫn, thu nhập cao nhưng yêu cầu đơn giản hoặc mơ hồ, thì rất có thể đó là dấu hiệu lừa đảo. Đặc biệt, các hoạt động liên quan đến ngoại hối, tài chính, đầu tư trên nền tảng số cần được kiểm tra kỹ tính hợp pháp.
Ví dụ, hiện nay ở Việt Nam chỉ có ba sàn giao dịch chứng khoán được pháp luật công nhận, bao gồm: HOSE, HNX và UPCoM. Nếu các bạn sinh viên tham gia huy động vốn, mời gọi đầu tư vào những nền tảng nằm ngoài ba sàn này, thì chắc chắn các bạn đang tiếp tay cho các hoạt động bất hợp pháp. Những mô hình kiểu “nhị phân – thập phân”, “đánh chỉ số tài chính ảo”, hay “trading nhanh thắng”... gần như luôn tiềm ẩn dấu hiệu lừa đảo hoặc rửa tiền.
Với những sinh viên có tên trong danh sách hơn 1.000 người liên quan đến vụ án Mr. Pips, nếu họ cho rằng mình chỉ thực hiện công việc theo chỉ dẫn, không biết mục đích lừa đảo, thì họ có phải chịu trách nhiệm hình sự không? Những yếu tố nào sẽ được xem xét để giảm nhẹ hoặc miễn trừ trách nhiệm pháp lý?
Luật sư Đường Nam Khánh: Điều này cần được điều tra làm rõ. Nếu các bạn thực sự không biết công việc mình đang làm là bất hợp pháp, thì có thể không phải chịu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, theo Thiếu tướng Nguyễn Thanh Tùng – Giám đốc Công an TP Hà Nội, lực lượng chức năng đã xác định rằng phần lớn trong số hơn 1.000 học sinh, sinh viên này biết rõ tính chất lừa đảo của công việc nhưng vẫn cố tình tham gia. Như vậy, họ chắc chắn sẽ bị xử lý nghiêm theo pháp luật.
 |
Luật sư Đường Nam Khánh - Đoàn Luật sư Hà Nội. (Ảnh: NVCC) |
Về mặt luật định, cấu thành tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” có 4 yếu tố: khách thể, chủ thể, mặt khách quan và mặt chủ quan. Trong đó, mặt chủ quan bắt buộc phải là hành vi cố ý trực tiếp – nghĩa là người thực hiện biết rõ hành vi mình làm là gian dối, nhưng vẫn thực hiện để đạt được mục đích chiếm đoạt. Nếu chứng minh được người đó không biết mình đang vi phạm pháp luật, thì không đủ cấu thành tội hình sự. Tuy nhiên, điều này phải được điều tra cẩn trọng và chứng minh rõ ràng, không thể lấy lời khai một chiều làm căn cứ miễn trách nhiệm.
Trong trường hợp sinh viên bị triệu tập điều tra nhưng chưa có kết luận vi phạm, họ nên chủ động làm gì để bảo vệ quyền lợi pháp lý của mình? Có nên tự trình báo, hợp tác sớm với cơ quan điều tra để giảm nhẹ hình phạt không, và điều đó có lợi gì trong quá trình tố tụng?
Luật sư Đường Nam Khánh: Các bạn nên chủ động khai báo trung thực với cơ quan điều tra, bởi việc thành khẩn khai báo, tự nguyện khắc phục hậu quả, hợp tác điều tra... đều là tình tiết giảm nhẹ quan trọng được ghi nhận trong Bộ luật Hình sự 2015.
Cụ thể, theo khoản 1 Điều 51 Bộ luật Hình sự, hành vi “thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải” được xác định là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Đồng thời, khoản 2 Điều 51 cũng quy định: "Khi quyết định hình phạt, Tòa án có thể coi đầu thú hoặc tình tiết khác là tình tiết giảm nhẹ, nhưng phải ghi rõ lý do giảm nhẹ trong bản án".
Trích dẫn Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017:
1. Các tình tiết sau đây là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự:
s) Người phạm tội thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải;
2. Khi quyết định hình phạt, Tòa án có thể coi đầu thú hoặc tình tiết khác là tình tiết giảm nhẹ, nhưng phải ghi rõ lý do giảm nhẹ trong bản án.Vì vậy, nếu các bạn chưa bị khởi tố nhưng biết bản thân đã tham gia vào hành vi sai phạm, nên chủ động hợp tác, trình bày rõ ràng vai trò và mức độ liên quan để nhận được sự khoan hồng của pháp luật.
Có không ít sinh viên cho biết họ chỉ “giúp gửi link”, “làm cộng tác viên tuyển người đầu tư” hoặc “thu hoa hồng” nhưng không ký hợp đồng chính thức, không rõ cơ chế hoạt động. Theo luật sư, đây có thể bị coi là đồng phạm hay tiếp tay cho hành vi phạm tội không?
Luật sư Đường Nam Khánh: Câu trả lời là có. Trong luật hình sự, khái niệm đồng phạm bao gồm nhiều loại người như: người tổ chức, người thực hành, người xúi giục và người giúp sức. Dù không trực tiếp thực hiện hành vi gian dối, nhưng nếu bạn đóng vai trò hỗ trợ – ví dụ như gửi đường link, mời người tham gia đầu tư, tư vấn sai lệch... thì vẫn có thể bị xử lý hình sự với vai trò đồng phạm.
 |
Hơn 1.000 học sinh, sinh viên liên quan vụ án Mr. Pips Phó Đức Nam. (Ảnh: Trang cá nhân của nhân vật) |
Tất nhiên, mức độ trách nhiệm sẽ tùy thuộc vào vai trò cụ thể. Người giúp sức có thể được xem xét nhẹ hơn người tổ chức hay người thực hành, nhưng không có nghĩa là được miễn hoàn toàn trách nhiệm pháp lý. Ngoài ra, việc biết rõ bản chất sai trái của hành vi – dù không ký hợp đồng chính thức – vẫn là yếu tố xác định hành vi vi phạm.
Từ vụ việc này, luật sư có thể đưa ra lời khuyên cụ thể nào cho các bạn sinh viên trong việc phân biệt rõ ràng đâu là "việc làm thêm hợp pháp", đâu là "bẫy pháp lý trá hình", đặc biệt là trong các hoạt động liên quan đến đầu tư, ngoại hối, quảng bá sản phẩm tài chính hoặc tuyển dụng online?
Luật sư Đường Nam Khánh: Trước tiên, hãy luôn đặt câu hỏi: công việc này là gì? Làm ở đâu? Quy trình ra sao? Ai là người chịu trách nhiệm pháp lý? Hợp đồng – nếu có – phải được ký với tổ chức rõ ràng, minh bạch. Không bao giờ được nhận lời làm việc mù quáng chỉ vì tin vào lời mời hấp dẫn kiểu “lương cao không cần kinh nghiệm”.
Nếu là công việc liên quan đến đầu tư tài chính, hãy kiểm tra nền tảng hoạt động có được cấp phép bởi Ngân hàng Nhà nước hay Ủy ban Chứng khoán không. Việc tuyển dụng online, quảng bá sản phẩm tài chính cũng cần cực kỳ thận trọng, vì nếu không phải lừa đảo thì cũng rất dễ là cho vay nặng lãi hoặc rửa tiền. Quan trọng nhất, phải tỉnh táo và hiểu rằng, mọi “lối tắt” trong kiếm tiền dễ dàng đều tiềm ẩn rủi ro pháp lý rất lớn.
