Thưa luật sư Đường Nam Khánh, mùa hè là thời điểm sinh viên có nhu cầu tìm việc làm thêm tăng cao, và đây cũng là lúc các đối tượng lừa đảo hoạt động mạnh mẽ. Ông nhận định như thế nào về thực trạng này trong những năm gần đây?
Luật sư Đường Nam Khánh: Đây là một thực trạng vô cùng nhức nhối và có xu hướng gia tăng về cả số lượng và mức độ tinh vi trong những năm gần đây, đặc biệt là vào các dịp nghỉ hè, khi nhu cầu tìm việc của sinh viên lên cao. Tương tự như những vụ lừa đảo bằng hình thức làm nhiệm vụ nhận thưởng đang phổ biến gần đây, chỉ có điều thay vì đối tượng lừa đảo là tất cả những người có dùng mạng xã hội, có tài khoản ngân hàng thì bây giờ đối tượng bị lừa đảo được tập trung vào nhóm các bạn sinh viên đang có nhu cầu tìm việc làm thêm. Lợi dụng sự nhẹ dạ, cả tin và nhu cầu chính đáng của sinh viên để thực hiện các mục đích vi phạm pháp luật.
Hiện nay, một trong những chiêu thức phổ biến là tuyển cộng tác viên online với mô tả "việc nhẹ lương cao", yêu cầu sinh viên phải ứng tiền trước để chốt đơn hàng và hưởng hoa hồng. Ban đầu, các đối tượng trả tiền sòng phẳng cho những đơn hàng nhỏ để "nhử mồi" nhưng khi số tiền lớn dần thì lại đưa ra nhiều lí do để buộc các bạn phải chuyển thêm nhiều khoản tiền khác. Thưa luật sư, hành vi này có dấu hiệu của tội danh gì và các đối tượng này có thể phải đối mặt với khung hình phạt nào theo quy định của pháp luật?
Luật sư Đường Nam Khánh: Đây là một thủ đoạn lừa đảo hết sức điển hình trong vài năm trở lại đây và đang có xu hướng biến tướng ngày càng tinh vi hơn. Về mặt bản chất, hình thức “tuyển cộng tác viên online, yêu cầu ứng tiền trước để nhận hoa hồng” là một loại lừa đảo chiếm đoạt tài sản có chủ đích, được thiết kế có kịch bản rõ ràng để tạo lòng tin trước khi “ra tay” chiếm đoạt khoản tiền lớn.
Ban đầu, các đối tượng thường cho cộng tác viên nhận được tiền hoa hồng hoặc hoàn trả tiền ứng ở vài đơn hàng đầu để tạo cảm giác “việc làm thật – tiền thật”. Khi đã tạo được sự tin tưởng, chúng bắt đầu “thả mồi lớn”, yêu cầu nạn nhân ứng số tiền lớn hơn để chốt đơn hàng có phần thưởng cao hơn. Nhưng khi đã chuyển tiền, sinh viên không nhận được hoa hồng hay hàng hóa gì, đồng thời bị cắt đứt liên lạc.
Dưới góc độ pháp lý, hành vi này có đầy đủ dấu hiệu cấu thành tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” quy định tại Điều 174 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017).
Khoản 1, Điều 174 quy định: Người nào bằng thủ đoạn gian dối chiếm đoạt tài sản của người khác trị giá từ 2 triệu đồng trở lên hoặc dưới 2 triệu nhưng đã bị xử phạt hành chính... thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm.”
Nếu chiếm đoạt từ 50 triệu đồng trở lên, có tổ chức, lợi dụng mạng máy tính, viễn thông, hoặc lôi kéo nhiều người thì có thể bị xử lý theo khoản 3 hoặc khoản 4, với mức phạt tù lên đến 20 năm hoặc tù chung thân.
Tình tiết tăng nặng có thể gồm:
Phạm tội có tổ chức;
Phạm tội có tính chất chuyên nghiệp;
Lừa đảo người dưới 18 tuổi (nếu nạn nhân là sinh viên chưa thành niên);
Lợi dụng hoàn cảnh khó khăn hoặc sự cả tin của người bị hại.
Ngoài trách nhiệm hình sự, người phạm tội còn phải bồi thường dân sự toàn bộ số tiền đã chiếm đoạt, kể cả những khoản nạn nhân đã chuyển qua trung gian hoặc “bị dụ dỗ” thông qua bên thứ ba.
Nhiều sinh viên còn gặp phải tình trạng bị yêu cầu đóng các khoản phí như tiền đồng phục, phí đặt cọc, phí nhận lớp gia sư... nhưng sau khi chuyển tiền thì "nhà tuyển dụng" biến mất. Trong trường hợp này, sinh viên cần làm gì ngay lập tức để bảo vệ quyền lợi của mình?
Luật sư Đường Nam Khánh: Trong trường hợp này, để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình, sinh viên cần thực hiện ngay lập tức các bước sau:
Một là, ngay lập tức ngừng mọi giao dịch và liên lạc. Kẻ lừa đảo có thể sẽ tiếp tục đưa ra các lý do khác (như "đóng thêm phí để hoàn tất hồ sơ", "phí kích hoạt tài khoản để nhận lại tiền"...) nhằm lừa thêm tiền. Tuyệt đối không chuyển thêm bất kỳ khoản nào nữa.
Hai là, thu thập và củng cố toàn bộ chứng cứ. Đây là bước tối quan trọng, quyết định đến khả năng thành công của việc tố giác. Chứng cứ bao gồm:
- Nội dung tin nhắn: Chụp màn hình toàn bộ cuộc trò chuyện với đối tượng lừa đảo qua Zalo, Facebook, Telegram... từ lúc giới thiệu công việc, yêu cầu đóng phí, cho đến khi bị chặn liên lạc.
- Thông tin về kẻ lừa đảo: Lưu lại đường link trang cá nhân, số điện thoại, tên và số tài khoản ngân hàng của người nhận tiền.
- Bằng chứng giao dịch: Sao kê hoặc chụp màn hình biên lai chuyển tiền thành công từ ứng dụng ngân hàng, trong đó thể hiện rõ ngày giờ, số tiền, và thông tin tài khoản thụ hưởng.
Ba là, làm đơn tố giác tội phạm gửi đến cơ quan Công an. Đây là kênh chính thống và duy nhất để giải quyết vấn đề.
- Nơi gửi đơn: Sinh viên có thể nộp đơn tại Công an phường/xã nơi mình cư trú.
- Nội dung đơn: Trình bày lại toàn bộ sự việc một cách trung thực, rõ ràng, kèm theo tất cả chứng cứ đã thu thập ở bước hai.
Bốn là, liên hệ với ngân hàng để yêu cầu hỗ trợ. Hãy nhanh chóng gọi điện đến tổng đài hoặc đến chi nhánh ngân hàng của cả bạn và ngân hàng của đối tượng lừa đảo (nếu biết) để báo cáo về giao dịch có dấu hiệu lừa đảo. Cung cấp các bằng chứng cần thiết. Mặc dù ngân hàng không thể tự ý hoàn tiền, nhưng việc báo cáo sớm có thể giúp họ phong tỏa tài khoản của kẻ lừa đảo theo yêu cầu của cơ quan chức năng, ngăn chặn chúng tiếp tục rút tiền và lừa người khác.
Trong một số kịch bản lừa đảo, sau khi bị lừa, sinh viên lại được hướng dẫn mời thêm người khác tham gia để được hoàn tiền. Dưới góc độ pháp lý, nếu sinh viên làm theo hướng dẫn này, họ có bị xem là đồng phạm trong một đường dây lừa đảo hay không, kể cả khi họ cũng là nạn nhân?
Luật sư Đường Nam Khánh: Nhiều sinh viên sau khi phát hiện mình bị lừa đã không lựa chọn trình báo cơ quan chức năng mà lại nghe theo hướng dẫn từ phía kẻ lừa đảo, tiếp tục mời gọi bạn bè, người thân tham gia với hy vọng được hoàn tiền. Dù mục đích ban đầu có thể là để cứu lại số tiền đã mất, nhưng về bản chất, hành vi này có thể cấu thành sự giúp sức cho một tội phạm có tổ chức.
Theo quy định tại Điều 17 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), đồng phạm là trường hợp có hai người trở lên cố ý cùng thực hiện một tội phạm. Nếu sinh viên biết rõ hoạt động mình tham gia là gian dối, mang mục đích chiếm đoạt tài sản nhưng vẫn tiếp tục tuyển thêm người thì hoàn toàn có thể bị xem là đồng phạm với vai trò giúp sức. Trường hợp này, trách nhiệm hình sự sẽ được xác định dựa trên mức độ nhận thức, tính chất vụ việc và hậu quả gây ra.
Đi sâu vào các yếu tố cấu thành tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản”, nếu xét về mặt chủ quan thì đây phải là hành vi cố ý trực tiếp – nghĩa là người thực hiện biết rõ hành vi mình làm là gian dối, nhưng vẫn thực hiện để đạt được mục đích chiếm đoạt. Vì vậy cần xem xét cụ thể về phần ý chí của người thực hiện hành vi để làm rõ xem liệu người này có đang là đồng phạm trong một đường dây lừa đảo hay không.
Cuối cùng, ông có lời khuyên nào dành cho các bạn sinh viên để vừa có thể tìm được một công việc làm thêm an toàn, ý nghĩa trong dịp hè, vừa tự bảo vệ mình trước những cạm bẫy ngày càng tinh vi trên không gian mạng?
Luật sư Đường Nam Khánh: Trước hết, tôi khuyên các bạn hãy ưu tiên tìm kiếm công việc thông qua những kênh uy tín. Tránh nhận lời qua các bài đăng trôi nổi trên mạng xã hội, đặc biệt là những nơi không có thông tin pháp lý đầy đủ như mã số thuế, địa chỉ trụ sở, người chịu trách nhiệm pháp lý...
Thứ hai, trước khi đồng ý tham gia bất kỳ công việc nào, hãy tự đặt ra một số câu hỏi “kiểm tra pháp lý” cơ bản: Công ty này có thật không? Có giấy phép kinh doanh không? Hợp đồng lao động có cụ thể, rõ ràng không? Có yêu cầu chuyển tiền trước hay không? Nếu có, lý do có hợp lý không? Câu trả lời cho những câu hỏi này sẽ giúp bạn nhanh chóng loại bỏ được phần lớn các bẫy lừa đảo trá hình.
Thứ ba, tuyệt đối không chuyển tiền trước dưới bất kỳ hình thức nào khi chưa hiểu rõ công việc và chưa ký hợp đồng hợp pháp.
Trân trọng cảm ơn ông!
Ảnh: NVCC
