Thưa PGS. TS Nguyễn Văn Dững, trong bối cảnh sáp nhập các cơ quan báo chí theo hướng tinh gọn, sinh viên báo chí đang phải đối mặt với những thách thức về cơ hội việc làm như thế nào?
PGS. TS Nguyễn Văn Dững: Trong bối cảnh sáp nhập các cơ quan báo chí theo hướng tinh gọn, sinh viên báo chí đang đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là cơ hội việc làm. Cánh cửa vào các tòa soạn giờ đây rất hẹp, không như trước nữa. Các cơ quan báo chí vốn đã khó khăn trong việc duy trì việc làm cho nhân sự hiện tại, nay càng khó hơn khi nền kinh tế chung gặp nhiều biến động. Doanh nghiệp rời khỏi thị trường ngày càng nhiều, doanh nghiệp mới tham gia lại ít, kéo theo doanh thu quảng cáo - nguồn sống quan trọng của báo chí cũng bị ảnh hưởng. Ngân sách nhà nước dành cho báo chí ngày càng hạn hẹp, khiến nhiều đơn vị phải cắt giảm chi phí, thậm chí giảm cả thu nhập của nhân sự. Ngay từ năm 2023, VTV đã giảm thu nhập tới 30%, và tình hình hiện tại có thể còn khó khăn hơn. Với sinh viên mới ra trường, cơ hội bước vào các cơ quan báo chí càng ngày càng ít. Vì thế, các bạn cần chuẩn bị tâm thế sẵn sàng đón nhận thách thức, linh hoạt thích ứng với thị trường lao động và không ngừng trau dồi kỹ năng để có thể vượt qua cánh cửa hẹp này.
 |
PGS. TS Nguyễn Văn Dững, nguyên Trưởng khoa Báo chí, Học viện Báo chí và Tuyên truyền. |
Trước những biến động của ngành báo chí, không ít sinh viên lo lắng về cơ hội việc làm hoặc khả năng phải rẽ hướng sang lĩnh vực khác. Vậy thưa ông, ngoài định hướng làm việc tại các cơ quan báo chí, sinh viên có thể mở rộng sang những lĩnh vực nào có liên quan, nơi họ vẫn có thể tận dụng tốt kiến thức đã được đào tạo?
PGS. TS Nguyễn Văn Dững: Thật ra, tôi đã cảnh báo về vấn đề này từ hơn 15 năm trước. Ngay cả khi chưa có xu hướng sáp nhập báo chí như hiện nay, cánh cửa vào các tòa soạn đối với sinh viên báo chí vẫn luôn hẹp. Vì vậy, ngay từ những năm 2010-2012, tôi đã khuyên sinh viên phải tích hợp kiến thức và kỹ năng truyền thông để mở rộng cơ hội việc làm. Các bạn có thể làm truyền thông doanh nghiệp, truyền thông nhà nước, lập doanh nghiệp truyền thông, thậm chí phát triển các kênh YouTube, mạng xã hội để tạo dựng sự nghiệp.
Từ năm 2019, bộ môn lý thuyết truyền thông lần đầu tiên được vào chương trình giảng dạy của sinh viên báo chí tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền. Điều đó cho thấy, nhà trường đã đón đầu xu hướng, giúp sinh viên trang bị nền tảng vững chắc để thích ứng với thị trường lao động. Từ năm 2017, ngành Truyền thông đa phương tiện cũng được mở, không chỉ phục vụ hệ thống truyền thông của Đảng và Nhà nước mà còn hướng tới thị trường truyền thông xã hội rộng lớn. Nếu sinh viên không tập trung vào mảng này, việc tìm kiếm cơ hội nghề nghiệp sẽ càng khó khăn hơn.
Bên cạnh đó, sinh viên báo chí nên học thêm một chuyên ngành khác để thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng của xã hội. Hiện nay, nhiều ngành mới mở ra, chỉ cần học bổ sung từ vài tháng đến một, hai năm là có thể chuyển hướng công việc. Một điều quan trọng nữa là phải luôn chuẩn bị tâm thế sẵn sàng "nhảy việc". Đôi khi, vì quá say sưa với những ngành nghề đang "hot", ta quên mất việc nhìn nhận xu hướng phát triển dài hạn của thị trường. Báo chí và truyền thông ở phương Tây là một, nhưng ở Việt Nam vẫn có sự phân biệt rõ ràng, vì thế sinh viên cần chủ động nắm bắt cơ hội để không bị giới hạn trong một lĩnh vực duy nhất.
Theo ông, đâu là những kỹ năng quan trọng mà sinh viên báo chí cần trang bị để thích nghi với môi trường làm việc ngày càng cạnh tranh này?
PGS. TS Nguyễn Văn Dững: Nhà báo trong xã hội hiện đại phải mang tính tích hợp đa kỹ năng. Điều này không đơn thuần là biết nhiều kỹ năng, mà là giỏi một vài kỹ năng cốt lõi và đồng thời có khả năng đảm nhiệm nhiều công việc khác nhau. Không chỉ viết tin, bài mà còn phải làm tốt truyền thông hình ảnh, tổ chức truyền thông, quản lý nguồn lực để tạo ra sản phẩm báo chí có sự khác biệt. Sự khác biệt này không chỉ đến từ kỹ thuật mà còn từ nền tảng kiến thức rộng, bao gồm không chỉ báo chí - truyền thông mà còn cả những lĩnh vực kinh tế, xã hội, chính trị, văn hóa để nắm bắt được nhu cầu và xu hướng phát triển của xã hội.
Tuy nhiên, một thực tế đáng lo ngại là nhiều sinh viên báo chí hiện nay lười đọc, chỉ thích lướt web. Cả lướt web và đọc sách đều là quá trình tiếp nhận thông tin, nhưng hiệu quả mang lại rất khác nhau. Lướt web giúp cập nhật nhanh thông tin, nhưng không đủ để hình thành quan điểm, luận điểm sâu sắc. Ngược lại, đọc sách và tài liệu nghiên cứu giúp phát triển tư duy phản biện, năng lực phân tích và bình luận - những yếu tố quan trọng đối với người làm báo. Nhà báo không chỉ đưa tin mà còn cần đánh giá, bình luận để thể hiện góc nhìn sắc bén.
Do đó, hành trang vào nghề của sinh viên báo chí không chỉ dừng ở việc tiếp nhận thông tin mà còn phải liên tục đổi mới. Trong bối cảnh truyền thông phát triển nhanh chóng, không chỉ về công nghệ mà còn ảnh hưởng đến nhận thức và hành vi xã hội, việc trang bị kiến thức và phương pháp tiếp cận đúng đắn là điều kiện tiên quyết. Nếu trước đây, kỹ năng săn tin được xem là quan trọng nhất thì nay, trong kỷ nguyên số, khả năng phân tích, đánh giá và xử lý thông tin mới là yếu tố then chốt.
Bên cạnh những thay đổi như vậy, các trường đào tạo báo chí truyền thông đã và đang cần có những điều chỉnh và định hướng cụ thể nào trong phương pháp giảng dạy thưa ông?
PGS. TS Nguyễn Văn Dững: Các trường công lập và tư thục cần cập nhật và đổi mới khoảng 10-20% kiến thức giảng dạy sau mỗi 1-2 năm để theo kịp xu hướng thực tiễn. Dù đã ngừng giảng dạy tại các trường chính quy, nhưng trong quá trình làm việc tại các trường tư thục, tôi nhận thấy sự thay đổi đang diễn ra rất quyết liệt. Việc bổ sung, điều chỉnh môn học là điều bắt buộc để đảm bảo sinh viên có thể thích ứng với môi trường nghề nghiệp sau này.
Học phải đi đôi với hành, tuy nhiên, hiện nay phần “hành” vẫn còn nhiều hạn chế. Một số trường như Đại học Nguyễn Tất Thành đã có mô hình đào tạo gắn liền với thực tế, khi sinh viên báo chí - truyền thông được học và thực hành trực tiếp tại các cơ quan báo chí. Đây là một hướng đi cần được nhân rộng để sinh viên có thể rèn luyện kỹ năng ngay trong quá trình học để có thể sẵn sàng bước vào thị trường lao động sau khi tốt nghiệp.
Theo các chuyên gia tư vấn hướng nghiệp, việc sáp nhập các cơ quan báo chí cũng là cơ hội cho những người có kỹ năng phù hợp với xu hướng mới. Ông nghĩ sao về nhận định này?
PGS. TS Nguyễn Văn Dững: Tôi hoàn toàn đồng ý với nhận định này. Các cơ quan báo chí sau sáp nhập vẫn cần những cây bút trẻ, giàu sức sáng tạo, đặc biệt là những người có khả năng tạo ra các sản phẩm báo chí - truyền thông đột phá. Dù cơ hội không nhiều do biên chế hiện tại khá hạn hẹp, nhưng những ai thực sự xuất sắc vẫn có thể tìm được chỗ đứng.
Ở nhiều quốc gia, các tòa soạn chỉ tuyển dụng những cử nhân tốt nghiệp trong vòng ba năm trở lại. Nếu trong khoảng thời gian đó, ứng viên không có sản phẩm nổi bật, họ sẽ không được nhận. Điều này đòi hỏi sinh viên báo chí không chỉ học tập mà còn phải liên tục sáng tạo, đổi mới để khẳng định bản thân.
Cơ hội vẫn có, nhưng đó là cơ hội cho những ai thực sự nỗ lực, biết tận dụng năng lực của mình để tạo ra những sản phẩm truyền thông khác biệt. Tuy nhiên, số lượng này không nhiều, đòi hỏi sinh viên phải chủ động nâng cao kỹ năng và tư duy sáng tạo ngay từ khi còn trên ghế nhà trường.
 |
Theo PGS. TS Nguyễn Văn Dững, sinh viên phải tích hợp kiến thức và kỹ năng truyền thông để mở rộng cơ hội việc làm. |
Cuối cùng, ông có lời khuyên nào dành cho sinh viên báo chí để họ giữ được bản lĩnh và vững bước trên hành trình làm nghề trước làn sóng sáp nhập của báo chí hiện nay?
PGS. TS Nguyễn Văn Dững: Các bạn không nên quá lo lắng hay hoang mang. Hãy biến thách thức thành cơ hội và coi đây là thời điểm để thử thách khả năng sáng tạo của mình. Để làm được điều đó, cần học một cách chủ động, học bằng cả tâm huyết và không ngừng trau dồi kỹ năng để vượt qua khó khăn.
Báo chí - truyền thông giống như một chuyến du lịch mạo hiểm. Cần bản lĩnh để chinh phục những đỉnh cao. Khi còn trẻ, các bạn có rất nhiều cơ hội để thử nghiệm, khám phá và tạo dựng vị trí của mình trong lĩnh vực truyền thông. Đây là quá trình thử thách, cũng là quá trình sàng lọc, nhưng đồng thời mở ra những con đường mới.
Người ta thường nói: 'Khi một cánh cửa đóng lại, cánh cửa khác sẽ mở ra'. Nhưng với báo chí - truyền thông, có thể sẽ có hai, ba cánh cửa mới xuất hiện. Tuy nhiên, không phải cánh cửa nào cũng có thể bước vào ngay. Trước khi nắm bắt cơ hội, bạn cần chuẩn bị thật kỹ lưỡng về kỹ năng, kiến thức và tư duy để có thể tự tin tiến về phía trước.
Trân trọng cảm ơn ông!
