Trong cuộc trò chuyện cùng Chuyên trang Sinh Viên Việt Nam, bà đã phân tích nguyên nhân sâu xa của hiện tượng này và đưa ra những lời khuyên giúp các bạn trẻ kiểm soát tâm lý, tìm lại sự tự tin và cân bằng trong cuộc sống.
 |
Thưa bà, dưới góc nhìn của một chuyên gia tâm lý học, bà đánh giá như thế nào về tình trạng ám ảnh với việc luôn phải hoàn hảo trên mạng xã hội của giới trẻ hiện nay?
Tiến sĩ, Chuyên gia Tâm lý Nguyễn Thị Thu Hiền: Việc ám ảnh với sự hoàn hảo trên mạng xã hội đang trở thành một vấn đề tâm lý phổ biến ở giới trẻ, liên quan đến nhiều khía cạnh quan trọng. Trước hết, chủ nghĩa hoàn hảo (Perfectionism) khiến nhiều bạn trẻ không chấp nhận bất kỳ sai sót nào trong hình ảnh bản thân, luôn cố gắng thể hiện một phiên bản hoàn hảo nhất. Tuy nhiên, điều này dễ dẫn đến tự phê phán quá mức, lo lắng về sự đánh giá của người khác và sợ hãi nếu không đạt được kỳ vọng chung. Bên cạnh đó, so sánh xã hội (Social Comparison Theory) cũng góp phần tạo ra áp lực vô hình. Khi mạng xã hội tràn ngập những hình ảnh về ngoại hình lý tưởng, thành công vượt trội và lối sống hoàn mỹ, nhiều người trẻ dễ rơi vào bẫy so sánh tiêu cực, cảm thấy mình thua kém, từ đó dẫn đến lo âu và trầm cảm. Không chỉ vậy, sự xác nhận từ bên ngoài (External Validation) cũng trở thành một yếu tố đáng lo ngại. Khi giá trị bản thân bị đo lường bằng số lượt thích, bình luận hay người theo dõi, nhiều bạn dần trở nên phụ thuộc vào sự công nhận của người khác thay vì tin tưởng vào chính mình.
Hệ quả của những áp lực này là những ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tâm lý. Nhiều bạn trẻ rơi vào trạng thái lo âu xã hội, sợ bị phán xét khi đăng bài, thậm chí có thể mắc chứng trầm cảm do liên tục cảm thấy mình chưa đủ tốt. Quan trọng hơn, mạng xã hội còn tạo ra một vòng lặp tiêu cực, khi những phản hồi tích cực mang lại cảm giác hạnh phúc tạm thời, nhưng nếu không được như mong đợi, người dùng dễ thất vọng, mất tự tin và tiếp tục cố gắng xây dựng một hình ảnh hoàn hảo hơn để tìm kiếm sự công nhận.
Thưa bà, có một thực tế là nhiều bạn trẻ dù hiểu rõ những điều “lung linh” trên mạng xã hội không hoàn toàn là sự thật, nhưng vẫn bị cuốn vào áp lực phải “trông thật hoàn hảo”, thậm chí cảm thấy tự ti nếu bản thân không đạt được tiêu chuẩn đó. Về mặt tâm lý, điều này có thể lý giải như thế nào?
Tiến sĩ, Chuyên gia Tâm lý Nguyễn Thị Thu Hiền: Hiện nay, nhiều bạn trẻ bị cuốn vào áp lực phải hoàn hảo trên mạng xã hội, dù đôi khi chính họ cũng hiểu rằng những hình ảnh đó không hoàn toàn phản ánh thực tế. Nguyên nhân đầu tiên đến từ sự mâu thuẫn giữa nhận thức và cảm xúc, khi dù biết ảnh đã qua chỉnh sửa, cảm xúc vẫn bị ảnh hưởng bởi sự so sánh. Mạng xã hội còn thúc đẩy so sánh xã hội, đặc biệt là so sánh với những người thành công hơn, đẹp hơn, dễ dẫn đến tự ti. Hiệu ứng hào quang cũng góp phần làm tăng áp lực, khi ngoại hình đẹp thường bị gán với thành công và hạnh phúc, khiến nhiều người cảm thấy mình cần trông hoàn hảo hơn. Thêm vào đó, cơ chế phần thưởng của não bộ khiến người dùng phụ thuộc vào sự công nhận từ mạng xã hội. Lượt thích và bình luận tạo ra cảm giác hưng phấn, nhưng khi không được phản hồi như mong muốn, họ dễ thất vọng và càng cố gắng hoàn thiện hình ảnh bản thân. Bên cạnh đó, văn hóa số khiến danh tính cá nhân gắn chặt với hình ảnh trực tuyến, tạo ra cảm giác phải luôn xuất hiện với phiên bản tốt nhất để tránh bị đánh giá. Cuối cùng, nỗi sợ bị bỏ lỡ (FOMO) càng làm tăng áp lực, khi thấy người khác có cuộc sống "hoàn hảo", nhiều bạn trẻ lo lắng mình đang tụt lại phía sau.
Mạng xã hội tác động mạnh đến tâm lý, khiến nhiều người rơi vào vòng luẩn quẩn của sự hoàn hảo. Hiểu rõ những cơ chế này sẽ giúp giới trẻ giảm bớt áp lực và tìm lại sự cân bằng trong cuộc sống.
 |
Theo bà, sự bùng nổ của các nền tảng mạng xã hội có phải là nguyên nhân chính gây ra tâm lý ám ảnh hoàn hảo của giới trẻ?
Tiến sĩ, Chuyên gia Tâm lý Nguyễn Thị Thu Hiền: Mạng xã hội đóng vai trò lớn trong việc gây ra áp lực hoàn hảo, nhưng không phải là nguyên nhân duy nhất. Gia đình và xã hội cũng có ảnh hưởng lớn, đặc biệt ở những gia đình quá coi trọng thành tích và ngoại hình. Nhiều bạn trẻ lớn lên với sự so sánh từ bố mẹ hoặc bị đặt kỳ vọng cao, khiến họ luôn cảm thấy phải giỏi giang, xinh đẹp mới được công nhận. Ngoài ra, tính cách mỗi người cũng quyết định mức độ bị ảnh hưởng. Những người có lòng tự tin thấp hay quá cầu toàn thường dễ lo lắng về cách mình xuất hiện trước người khác. Truyền thông, phim ảnh cũng góp phần tạo ra tiêu chuẩn sắc đẹp và thành công, rồi mạng xã hội chỉ làm những tiêu chuẩn đó lan rộng và mạnh hơn.
Nói đơn giản, mạng xã hội giống như "chất xúc tác", làm áp lực lớn hơn, nhưng vấn đề sâu xa vẫn nằm ở cách xã hội đặt ra tiêu chuẩn và cách mỗi người nhìn nhận bản thân mình.
Theo bà, việc ám ảnh và luôn cố gắng “tô vẽ” phiên bản hoàn hảo của bản thân trên mạng xã hội, khác xa với thực tế có tác động như thế nào đến nhận thức và sức khỏe tinh thần của các bạn trẻ?
Tiến sĩ, Chuyên gia Tâm lý Nguyễn Thị Thu Hiền: Việc cố gắng xây dựng một hình ảnh hoàn hảo trên mạng xã hội có thể ảnh hưởng xấu đến sức khỏe tinh thần của nhiều bạn trẻ. Nhiều người luôn lo lắng, căng thẳng vì sợ bị phán xét, sợ bài đăng không đủ đẹp, không đủ thu hút. Họ dành quá nhiều thời gian chỉnh sửa ảnh, viết trạng thái thật chỉn chu, thậm chí mất ngủ vì lo lắng phản ứng của người khác. Khi thấy cuộc sống của người khác trên mạng lúc nào cũng vui vẻ, hào nhoáng, nhiều bạn bắt đầu so sánh và cảm thấy mình thua kém, dẫn đến chán nản, mất tự tin, thậm chí trầm cảm. Dần dần, họ trở nên phụ thuộc vào mạng xã hội, chỉ cảm thấy vui khi nhận được nhiều lượt thích, nhiều lời khen.
Ngược lại, nếu bài đăng không được chú ý, họ có thể thấy mình vô giá trị. Việc quá tập trung vào thế giới ảo cũng khiến nhiều bạn bỏ quên cuộc sống thực, ít giao tiếp, ít quan tâm đến gia đình, bạn bè xung quanh. Về lâu dài, điều này không chỉ làm tổn thương tinh thần mà còn khiến cuộc sống mất cân bằng. Mạng xã hội có thể là nơi kết nối, chia sẻ, nhưng nếu quá ám ảnh với sự hoàn hảo, chúng ta có thể tự tạo ra áp lực cho chính mình. Điều quan trọng nhất là học cách yêu thương bản thân một cách chân thực, chấp nhận những khuyết điểm, và hiểu rằng không ai là hoàn hảo – kể cả trên mạng xã hội!
Điều quan trọng nhất là học cách yêu thương bản thân một cách chân thực, chấp nhận những khuyết điểm, và hiểu rằng không ai là hoàn hảo – kể cả trên mạng xã hội!
Vậy theo bà, người trẻ nên làm gì để kiểm soát tình trạng ám ảnh sự hoàn hảo và tránh bị cuốn vào vòng xoáy so sánh trên mạng xã hội?
Tiến sĩ, Chuyên gia Tâm lý Nguyễn Thị Thu Hiền: Trong thời đại kỹ thuật số, mạng xã hội trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của giới trẻ. Tuy nhiên, việc quá tập trung vào hình ảnh hoàn hảo và so sánh bản thân với người khác có thể dẫn đến lo âu, tự ti, và mất đi sự hài lòng với cuộc sống thực tế. Để kiểm soát tình trạng này, người trẻ cần có chiến lược sử dụng mạng xã hội lành mạnh. Một cách hiệu quả để kiểm soát mạng xã hội là giới hạn thời gian sử dụng. Thay vì dành hàng giờ lướt TikTok hay Instagram, hãy tập trung vào cuộc sống thật, bạn sẽ thấy mạng xã hội chỉ là một phần nhỏ, không phải tất cả. Quan trọng hơn, hãy học cách ngừng so sánh bản thân với người khác. Ai cũng có hành trình riêng, và những gì họ chia sẻ không đồng nghĩa với toàn bộ cuộc sống họ đang trải qua. Hãy tập trung vào điều bạn có, thay vì chỉ nhìn vào những gì bản thân chưa có. Và điều cuối cùng, nếu bạn cảm thấy quá áp lực, hãy tìm đến sự hỗ trợ. Chia sẻ với gia đình, bạn bè hoặc tìm kiếm lời khuyên từ chuyên gia tâm lý nếu cần.
Mạng xã hội không xấu, nhưng nếu không kiểm soát tốt, nó có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tinh thần. Hãy sử dụng nó một cách chủ động, thay vì để nó điều khiển bạn. Hãy nhớ: Bạn không cần phải hoàn hảo để được yêu thích và chấp nhận. Mạng xã hội không phản ánh toàn bộ sự thật, đừng để nó quyết định giá trị của bạn. Hạnh phúc thật sự đến từ cuộc sống thực tế, không phải từ số lượt thích trên mạng.
Hãy nhớ: Bạn không cần phải hoàn hảo để được yêu thích và chấp nhận. Mạng xã hội không phản ánh toàn bộ sự thật, đừng để nó quyết định giá trị của bạn. Hạnh phúc thật sự đến từ cuộc sống thực tế, không phải từ số lượt thích trên mạng.
Trân trọng cảm ơn bà!
